Mr. magazine voor juristen nachtkastje Stefano Nocco (Buik & Van der Horst Gerechtsdeurwaarders) 55 WWW.MR-ONLINE.NL • JAARGANG 20 • NUMMER 5 • OKTOBER 2024 PLATFORM X juridische bezwaren stapelen zich op 10 VROUWEN, 1 KANTOOR zwangerschap geen probleem LANDSADVOCAAT kous niet af na tuchtzaak Glenda Raap (vFAS/Cleerdin & Hamer) ‘Mediator moet beschermd beroep worden’ groeten uit Mexico-Stad van Anke Feenstra (Hertoghs advocaten) 52
LEARN, THRIVE AND GROW Join us at Clifford Chance – where bright minds meet to collaborate across borders, cultures, and backgrounds. Expand your horizons with new perspectives and innovative solutions to our clients’ legal challenges. WHERE BRIGHT MINDS MEET Apply now
Al meer dan 500 juristen gingen u voor Waardering abonnement: 8+ Abonnees volgen gemiddeld 6 cursussen per jaar Wilt u ook onbeperkt cursussen en webinars volgen? Een ruim aanbod aan cursussen en webinars Wilt u altijd op de hoogte zijn van de nieuwste ontwikkelingen en voorop lopen in uw vakgebied? Met het Altijd scherp-abonnement van het CPO kiest u 12 maanden lang onbeperkt uit ons aanbod. U kunt cursussen op locatie combineren met onze webinars. Zo blijft u altijd scherp. Voor een vaste prijs van € 1.650,-. Meer info en aanmelden: cpo.nl/altijdscherp Volop leren met het Altijd scherp-abonnement Onbeperkt toegang tot onze cursussen en webinars Altijd up-to-date in uw vakgebied Met onze topdocenten bent u zeker van uw zaak Voor een vaste en scherpe prijs
MR. 5 2024 / 5 redactioneel Kan AI worden gebruikt als hulpmiddel bij het schrijven van een vonnis? Daarover wordt volop gediscussieerd sinds een kantonrechter van de rechtbank Gelderland dat deed. De uitspraak veroorzaakte veel opschudding in juridisch Nederland. De rechter gebruikte ChatGPT om, in een conflict tussen buren, het rendement van zonnepanelen in te schatten. Hoewel de rechtbank zegt dat AI niet doorslaggevend is geweest voor het uiteindelijke oordeel, leverde de werkwijze veel kritiek op van kenners. Volgens criticasters is ChatGPT niet meer dan een statistisch model dat woorden voorspelt. Het leent zich dus niet voor toepassing in de rechtspraak: het is niet gebaseerd op kennis en begrip, en daarmee niet op waarheden. Andere nadelen van ChatGPT zijn dat het geen primaire bronnen biedt (je weet dus niet waarop het taalmodel zich baseert), dat het niet zelf kan denken of juridisch redeneren en dat je je kunt afvragen of bij het gebruik van een oncontroleerbare kennisbron wel sprake kan zijn van een deugdelijke motivering. Maar het meest principiële bezwaar is dat technologiegebruik door rechters strijdig kan zijn met de Grondwet, het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en het EU Handvest. Die garanderen immers het recht op een eerlijk proces door een onpartijdige en onafhankelijke rechter. Precies dat recht wordt uitgehold als rechters een deel van hun beslissing in handen leggen van technologie. Intussen zorgt het veel bekritiseerde vonnis van de kantonrechter er wel voor dat er meer aandacht komt voor de tot nu toe sluimerende discussie over AI-gebruik door rechters. Het inzetten van AI kan ook vele voordelen hebben. De aanname is dat AI-procedures sneller, goedkoper en efficiënter zijn, en dat zou best eens kunnen kloppen. UvA-wetenschappers doen er onderzoek naar. Intussen denkt de Rechtspraak na over een AI-beleid. De Raad voor de rechtspraak organiseert webinars en lezingen en onlangs was er een congres over AI en Rechtspraak. Het uitgangspunt is terecht dat AI in de nabije toekomst geen rol zal spelen bij oordeelsvorming. Dat kan AI gewoon (nog) niet. Maar rechters kunnen, net als advocaten, AI wel inzetten voor routinewerk zoals redigeren en samenvatten van teksten. Zo kan het rechterswerk efficiënter worden georganiseerd. Iets waar ook de rechtzoekende baat bij heeft. Rechter efficiënter met AI Mr. is hét onafhankelijk magazine voor juristen. Het bericht, belicht en becommentarieert actuele zaken in de juridische wereld. Het magazine verschijnt zes keer per jaar. Mr. heeft een website, www.mr-online.nl, en kent ook een wekelijkse nieuwsbrief. Informatie over Informatie over abonnementen en adreswijzigingen: zie verderop onder Abonnementen en Adreswijzigingen. Redactieadres Donkere Spaarne 14 rd, 2011 JG Haarlem mail: redactie@mr-magazine.nl Redactie Michiel van Kleef (managing editor) mr. drs. Michel Knapen mr. Peter Louwerse mr. Karen Rijlaarsdam (eindredacteur) drs. Christa Rompas (bureauredacteur) Vaste medewerkers mr. Jurjen Boorsma (Arrest van de maand), mr. Alieke Bruins, drs. Martijn Kroese, mr. Sam Maasbommel, drs. Michiel Rohlof (Dealmakers), Joost van der Wegen, mr. Henriette van Wermeskerken Fotografie Corbino, Chris van Houts, Geert Snoeijer Website www.mr-online.nl Uitgeverij Uitgeverij Mr. BV Donkere Spaarne 14 rd, 2011 JG Haarlem Charley Beerman (publisher) mail: uitgever@mr-magazine.nl Ontwerp & vormgeving colorscan bv, www.colorscan.nl Drukwerkinkoop en productiebegeleiding RVV/Grafisch, Almere Media-advies Bas van Wooning, 06 47731707 mail: bas@vanwooningmedia.nl Abonnementen Gratis voor alle als zodanig in Nederland werkende juristen en wo-studenten rechten. Ga hiervoor naar: www.mr-online.nl/abonneren Adreswijzigingen en opzeggingen www.mr-online.nl/abonneren Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever openbaar worden gemaakt of verveelvoudigd. ISSN 1388-3372 Copyright Uitgeverij Mr. BV 2024 MICHIEL VAN KLEEF managing editor (vankleef@mr-magazine.nl)
Over het CPO-congres Duurzaamheid, cybersecurity en sociale veiligheid zijn thema’s die hoog op de agenda van bestuurders zouden moeten staan. Het zijn onderwerpen die volop in ontwikkeling zijn en een grote maatschappelijke impact hebben. Juristen kunnen als trusted advisor een belangrijke bijdrage leveren aan de wijze waarop bestuurders invulling geven aan deze thema’s. Hoe vervul je die rol als jurist en waar liggen mogelijkheden om het verschil te maken? Op het congres belichten gerenommeerde sprekers deze thematiek vanuit hun expertise. CPO-congres Boardroom & recht Duurzaamheid, cybersecurity en sociale veiligheid: welke verplichtingen gelden voor uw organisatie? Op vrijdagmiddag 29 november 2024 organiseert het CPO in Amsterdam het congres Boardroom & recht. CPO-congres 29 november 2024 Prijs: € 200,- PO-punten: 4 Meer info en aanmelden: cpo.nl Hoe maak je het verschil als trusted advisor van de board?
MR. 5 2024 / 7 mr. 5 2024 Interview Glenda Raap 18 HHH Als familierechtadvocaat sta je mensen bij die in een levensveranderende situatie zitten, en heb je een zorgplicht die verder gaat dan alleen juridische begeleiding. Glenda Raap, advocaat bij Cleerdin & Hamer en voorzitter van de vFAS, vertelt erover. Platform X 36 Het besluit van Mr. om te stoppen met X (voorheen Twitter) leidde tot veel discussie. De meningen raakten alle kanten van het spectrum, maar een belangrijk aspect bleef daarbij onderbelicht: de juridisch relevante bezwaren tegen het platform stapelen zich in rap tempo op. Vrouwenkantoor 48 Bij Van Uitert & Quist Advocaten in Waalwijk werken alleen vrouwen. “Het leven draait om meer dan werk. Als je kind koorts heeft, en je wilt een dag thuiswerken, dan kan dat bij ons. Daarmee creëren we een sfeer met blije medewerksters.” Groeten uit Mexico 52 Anke Feenstra (Hertoghs advocaten) doet verslag van de conferentie van de International Bar Association. OKTOBER Landsadvocaat Met de waarschuwing van de tuchtrechter is de kous niet af voor de landsadvocaat en diens kantoor. Tweede Kamerleden zijn kritisch en tuchtrechtkenner Robert Sanders (De Clercq) is verbaasd dat het bij een waarschuwing is gebleven. 28 18 45 Nieuws 8 KORTE BERICHTEN, onder meer: CRvB moet inkrimpen, groeiende agressie tegen advocaten en ‘kano’s’ klaar met term kandidaat 12 MEESTERS VAN DE WEEK 14 BETER WERK, met onder meer personalia, overstappers en arbeidsthermometer 17 MR. STUDENTEN Column 27 ARREST VAN DE MAAND Geen middenweg voor de vetfiets Rubrieken 33 DEALMAKERS Deals van de afgelopen maand 45 MURAAL Het nieuwe, zeer duurzame onderkomen van La Gro in Den Haag Subsidiair 55 NACHTKASTJE Wat leest gerechtsdeurwaarder Stefano Nocco (Buik & Van der Horst)? 57 LEZEN Nancy Dekens (Dekens Aytemur Strafrechtadvocaten) over Help me van Ilse Ruijters 58 NETWERKEN Congres Jurist Doet WAT “Bekijk het huwelijk en andere relatievormen met een moderne bril” GLENDA RAAP 2024
8 / Mr. 5 2024 nieuws INSTROOM ZAKEN CRvB DAALT, INKRIMPEN ONVERMIJDELIJK situatie en de te verwachten volgende stappen. Zo is het gerechtsbestuur van de CRvB bezig om advies in te winnen over de rechtspositie van (onder meer) de leden van de rechterlijke macht bij een inkrimping. De NVvR gaat de leden die werkzaam zijn bij de CRvB afzonderlijk algemene informatie toezenden over hun rechtspositie bij inkrimping. De NVvR en het gerechtsbestuur hebben afgesproken dat de NVvR als vakbond in het proces van afslanking wordt betrokken. Ook is afgesproken dat periodiek overleg over de ontwikkelingen zal worden gevoerd. Eind vorig jaar telde de CRvB, zo blijkt uit het jaarverslag over 2023, 222 medewerkers, vier raadsheren in opleiding en 23 raadsheerplaatsvervangers. In 2023 kwamen er 3.541 zaken binnen, werd in 4.380 uitspraak gedaan en bedroeg de werkvoorraad 4.960 zaken. De gemiddelde doorlooptijd bij de Raad is zo’n 75 weken. (Michel Knapen) Sinds enkele jaren zet de Centrale Raad van Beroep in op het wegwerken van werkvoorraden. Met succes. Maar dat heeft een keerzijde: nu de werkstromen verder afnemen, zal de Raad moeten inkrimpen. Het gerechtsbestuur wil gedwongen ontslagen of verplaatsingen voorkomen. ‘De Centrale Raad van Beroep, 120 jaar en relevanter dan ooit’. Dat was het thema van het jubileum dat de hoogste bestuursrechter voor het sociaalzekerheidsrecht, het sociaal domein en het ambtenarenrecht vorig jaar vierde. Daar zit wel een zwart randje aan: de Raad moet inkrimpen. AFNEMENDE WERKSTROMEN In een overleg met de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak, de vakvereniging van en voor rechters en officieren van justitie, heeft het gerechtsbestuur van de CRvB aangegeven dat al langer duidelijk is dat de instroom van zaken in alle werkstromen zal afnemen. Voor de afnemende werkstromen stelde het gerechtsbestuur van de CRvB al eerder het plan Goed op weg naar 2026 op. De instroom van zaken is echter over de gehele linie sterker afgenomen dan in dat plan werd verwacht. Hierdoor waren de bestaande plannen niet langer afdoende. Het gerechtsbestuur heeft tegenover de NVvR benadrukt dat zij gedwongen ontslagen of verplaatsingen wenst te voorkomen, maar het kan ook niet ontkennen dat er sprake is van een onvermijdelijke inkrimping. Het gerechtsbestuur heeft een organisatiedeskundige opdracht gegeven om verschillende toekomstscenario’s uit te werken. De verwachting is dat er eind november meer helderheid komt over hoe de afslanking van de CRvB eruit zal gaan zien. WERKVOORRADEN WEGWERKEN In 2018 is de CRvB gestart met het wegwerken van werkvoorraden, het vernieuwen en optimaliseren van werkprocessen en het verkorten van doorlooptijden. De werkvoorraad is sinds 2018 inderdaad afgenomen en eind december 2023 was 56 procent van de werkvoorraad gelijk aan of jonger dan één jaar. Ook zijn er sinds de invoering van de Wet normalisering rechtspositie ambtenaren (per 1 januari 2020) steeds minder ambtenarenzaken binnengekomen. Ambtenaren van gemeenten, provincies en het Rijk vechten sindsdien arbeidsrechtelijke geschillen uit bij de kantonrechter. RECHTSPOSITIE BIJ INKRIMPING Tijdens het overleg tussen de NVvR en de CRvB is gesproken over de voorgenomen afslanking van het rechtscollege. De NVvR heeft zich hard gemaakt voor de rechtspositie van de raadsheren, raadsheren in opleiding en gerechtsauditeurs bij de CRvB. Het gerechtsbestuur heeft uitleg gegeven over de Amerikaans succes voor de Leidse hoogleraar staats- en bestuursrecht Wim Voermans: hij nam in september in Austin de 2023 Book of the Year Prize van de University of Texas School of Law in ontvangst. Voermans kreeg de prijs voor The story of constitutions. Dit boek is een gedeeltelijke vertaling van Het verhaal van de grondwet, dat in 2019 verscheen. In het boek bekijkt Voermans het verschijnsel grondwet wereldwijd. Hij probeert historisch, biologisch, sociaalpsychologisch, economisch, politiek en juridisch te begrijpen waar het oeroude fenomeen grondwet vandaan komt en waarom de grondwet de laatste decennia zo in populariteit is toegenomen. Zo’n 95 procent van alle landen heeft tegenwoordig een grondwet; driekwart daarvan is na 1975 ingevoerd. BASISNODEN In een interview met Mr. uit 2018 – toen hij nog bezig was met het schrijven van zijn boek – noemde Voermans grondwetten ‘ dragers van overtuigende verhalen’. “Grondwetten geven antwoorden op die basisnoden van vertrouwen en erkenning. Ze gaan bijna altijd over ‘wij’. Ze benoemen wie ‘wij’ zijn, hoe we ons organiseren, hoe we ons tot elkaar moeten verhouden. Dat wij bijvoorbeeld allemaal vrije individuen zijn. Dat zijn we niet, maar door dat goede verhaal ervaren we dat wel als zodanig.” AMERIKAANSE PRIJS VOOR GRONDWETBOEK VAN WIM VOERMANS Wim Voermans (foto; Chantal Ariëns)
MR. 5 2024 / 9 nieuws Weer is er gedoe over het voorvoegsel ‘kandidaat’ voor notaris. Deze keer valt freelance kandidaat-notaris Kim van der Heijden hierover. Ze krijgt veel bijval op LinkedIn. “Dit zal niet bijdragen aan de aantrekkingskracht van het vak.” “Dus jij bent ‘kandidaat’. Misschien moet je dit dan even navragen bij de notaris.” Zo begint Kim van der Heijden haar bericht op LinkedIn. De onderliggende suggestie: de ‘kano’ wordt door cliënten te vaak gezien als het hulpje van de notaris, een beginneling die het vak nog moet leren. Maar een heel groot verschil tussen de kandidaat-notaris en notaris is er eigenlijk niet, zegt Van der Heijden. Beiden hebben een master notarieel recht op zak. Iedereen begint als kano en volgt de driejarige beroepsopleiding. Na de beëdiging is de kano waarnemingsbevoegd. Dan duurt het nog drie jaar voordat een kano benoembaar is als notaris. Dat laatste is een keuze: je wordt ondernemer en begint een kantoor of gaat in loondienst (‘toegevoegd notaris’) werken bij een bestaand kantoor – of niet, en dan blijf je kandidaat, soms een leven lang. Mét dat vervelende stigma, vindt Van der Heijden, dat is ingegeven door het label ‘kandidaat’. UITERST ARCHAÏSCH SYSTEEM Op LinkedIn krijgt zij veel bijval. “Het blijft een relikwie, die term kandidaat”, reageert bijvoorbeeld Nora Streep, oud-hoogleraar notarieel recht. “Het notariaat blijft verstrikt in een uiterst archaïsch systeem waarbij talloze kandidaat-notarissen qua kennis en professionaliteit talloze notarissen ver voorbijstreven.” Streep brengt in herinnering dat oud-voorzitter van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie Erna Kortlang (2007-2010) destijds ‘haar uiterste best heeft gedaan’ verandering te brengen in deze ongelijkheid, “maar helaas blijft de Wet op het notarisambt op dit punt nog steeds hangen in een ver verleden”. En voegt toe: “Dit zal niet bijdragen aan de aantrekkingskracht van het vak.” (Michel Knapen) KANO’S KLAAR MET DE TERM KANDIDAAT: ‘STIGMATISEREND’ ADVOCATENORDE BEZORGD OVER KABINETSPLANNEN De Nederlandse Orde van Advocaten is niet te spreken over het regeerprogramma van het kabinet-Schoof: dat heeft slechts ‘voornemens’ en maar weinig concrete plannen om de rechtsstaat te verbeteren. Ook lijkt het kabinet afstand te nemen van klassieke waarden in de democratische rechtsstaat, zoals rechtszekerheid, rechtsgelijkheid en legaliteit. En geld voor de versterking van de sociale advocatuur ontbreekt ook al. Aan goede intenties geen gebrek in het regeerakkoord, aldus de NOvA: over goed bestuur, het idee om wetten te vereenvoudigen, meer oog te hebben voor (hardvochtige) uitwerking van wetten en de toegang tot het recht in de rechtsketen te versterken. Dat laatste moet gebeuren door te investeren in het Juridisch Loket, om zo laagdrempelige juridische hulp te verbeteren. Daar staat wel wat tegenover, constateert de Orde. Zo worden de rechten van specifieke groepen beperkt. “Het kiezen voor een noodwet om instroom van migranten te verminderen en het zoveel als mogelijk beperken van rechtsbijstand en afschaffen van hoger beroep bij asielaanvragen lijkt in strijd met het legaliteitsbeginsel, het rechtszekerheidsbeginsel, het rechtsgelijkheidsbeginsel en algemene beginselen van behoorlijk bestuur”, schrijft de NOvA op haar site. VERGOEDINGEN SOCIALE ADVOCATUUR Ook is de NOvA kritisch over het ontbreken van geld voor de noodzakelijke versterking van de sociale advocatuur. Dat noemt de NOvA ‘verontrustend’, aangezien de Staatscommissie Rechtsstaat dit jaar de aanbeveling heeft gedaan om extra te investeren in de sociale advocatuur en er nog dit jaar een rapport wordt verwacht van de Commissie-Van der Meer. Deze commissie zal voorstellen doen om de vergoedingen voor rechtsbijstandverleners te herijken. COMMISSIE RECHTSSTATELIJKHEID Verder heeft de NOvA zorgen over de juridische onderbouwing van een aantal plannen. De advocatenorde heeft een commissie ingesteld om de rechtsstatelijkheid van de kabinetsplannen te analyseren. Die commissie, onder voorzitterschap van de Utrechtse hoogleraar Elaine Mak, is bezig met het beoordelen van de concrete voorstellen van dit kabinet en presenteert binnenkort haar bevindingen. Ga voor actueel juridisch nieuws en uitgebreidere versies van deze berichten naar www.mr-online.nl
Grotius specialisatieopleidingen De Grotius Academie verzorgt postacademische specialisatieopleidingen voor juristen die minimaal drie jaar werkzaam zijn en al een gedegen basiskennis hebben van het desbetreffende rechtsgebied. Wilt u uw kennis wezenlijk verdiepen en de inzichten in uw juridische discipline verbreden? Wilt u daarbij academische inhoud op hoog niveau combineren met in de professionele praktijk toepasbare, gespecialiseerde informatie? Met een Grotius specialisatieopleiding wordt u specialist in uw rechtsgebied. OPLEIDINGSAANBOD VOORJAAR 2025 (START FEB/MRT) • Algemeen bestuursrecht • Anti-witwaswetgeving en corporate compliance • Arbeidsrecht • Bouwrecht (NIEUW) • Corporate litigation • Estate planning • Europees & Nederlands aanbestedingsrecht • Financiering en zekerheden • Insolventierecht • Mededingingsrecht • Nationaal en internationaal contracteren • Omgevingsrecht • Onderneming en aansprakelijkheid • Onroerend goed • Personenschade • Privacyrecht • Vennootschaps- en ondernemingsrecht Grotius Academie | Postbus 10520 | 6500 MB Nijmegen | T 024 - 361 24 92 | E grotius@cpo.ru.nl | www.grotiusacademie.nl Meer informatie en aanmelden: www.grotiusacademie.nl
MR. 5 2024 / 11 nieuws De in 2021 ingestelde begrenzing aan de lengte van processtukken in hoger beroep -- die destijds tot veel commotie onder advocaten leidde -- is een succes. Dat blijkt uit een evalatie door de Rechtspraak. Het Landelijk Overleg Vakinhoud Civiele Hoven (LOVCH) concludeert in de Evaluatie limitering processtukken dat “overwegend positief gereageerd” wordt gereageerd op de regeling. Die geldt sinds 1 april 2021 voor civiele dagvaardingszaken en verzoekschriftprocedures in handels- en insolventiezaken bij de hoven en werd ingesteld omdat de gemiddelde lengte van processtukken alsmaar groeide. De regeling leidde destijds tot een kort geding vanuit de advocatuur, Tweede Kamervragen en prejudiciële vragen aan de Hoge Raad. VERADEMING In gelimiteerde processtukken (maximaal 15 of 25 pagina’s) wordt sneller tot de kern gekomen, aldus LOVCH-voorzitter Herman van Harten (gerechtshof Den Haag). “Stukken worden beter toegespitst op waar het echt om dient te gaan in het hoger beroep. Dat is een verademing voor onze collega’s.” Toch worden in de evaluatie ook kritische noten gekraakt, vooral vanuit de advocatuur. “Het gaat ten koste van de cliënt”, zo reageert een van de ondervraagde advocaten. “Je bent relatief meer tijd kwijt aan inkorten en zorgen dat je binnen de limieten blijft, dan aan de inhoud. En tijd is geld. Het levert dus geen betere, maar wel duurdere stukken op.” Wat de Rechtspraak betreft overheersen de voordelen. De regeling blijft dan ook van kracht. (Martijn Kroese) De Raad voor de rechtspraak is niet in staat om de rechterlijke onafhankelijkheid effectief te waarborgen. Dat concludeert Assamaual Saidi Rabah in de masterscriptie die hij schreef voor de Universiteit van Amsterdam. Hij kreeg er een 9 voor. Bij de totstandkoming van de Raad voor de rechtspraak in 2002 hebben doelmatigheidsoverwegingen een centrale plaats gekregen: de rechterlijke organisatie moest efficiënter. Dat heeft geleid, zo stelt Saidi Rabah, tot een toezichts- en verantwoordingsstructuur die is opgetuigd tussen de gerechten, de Raad en de minister van Justitie en Veiligheid waarmee de rechterlijke organisatie kwetsbaar is gebleken voor oneigenlijke druk vanuit de uitvoerende macht. “Ondanks dat de Raad voor de rechtspraak als buffer tussen de gerechten en de minister is geïntroduceerd, is de Raad niet in staat om de rechterlijke onafhankelijkheid op effectieve wijze te waarborgen”, concludeert Saidi Rabah. Hij stelt voor om de Raad voor de rechtspraak grondwettelijk te verankeren als Hoog College van Staat, met een niet-departementale begroting en een democratisering van de benoemingsprocedure van de leden van de Raad. KORTERE STUKKEN SUCCESVOL ‘RVDR KAN RECHTERLIJKE ONAFHANKELIJKHEID NIET WAARBORGEN’ ONDERZOEK: AGRESSIE TEGEN ADVOCATEN IS WEER TOEGENOMEN gemene praktijk, het strafrecht en het vreemdelingenrecht. Bij 53 procent van de incidenten komt de agressie van de eigen (huidige of voormalige) cliënt. Bij 33 procent van de incidenten komt de agressie van de wederpartij. De impact van de incidenten is groot: 67 procent van de deelnemende advocaten ervoer na een incident nadelige effecten, zoals verminderd werkplezier, verandering in gedrag op het werk en impact op de geestelijke gezondheid. Een kwart overweegt zelfs te stoppen als advocaat. WEERBAARHEIDSTRAININGEN De NOvA werkt, samen met het ministerie van Justitie en Veiligheid en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid, al langer aan het vergroten van de veiligheid en weerbaarheid. Zo zijn er weerbaarheidstrainingen, de veiligheidsscan voor kantoren, de Vertrouwensadvocaat, de noodtelefoon en de noodknop. (Joost van der Wegen) Steeds meer advocaten krijgen in hun werk te maken met agressie, bedreiging en/of intimidatie, zo blijkt uit onderzoek van de Nederlandse Orde van Advocaten. In 2022 had nog 50 procent van de advocaten die deelnamen aan het onderzoek te maken met agressie, bedreiging en/of intimidatie. Dat percentage is gestegen naar 55 procent. Bij 43,6 procent van de advocaten ging het afgelopen jaar zelfs om meerdere incidenten. Dat blijkt uit tweejaarlijks onderzoek van Ipsos I&O in opdracht van de NOvA. Verbale agressie (46 procent), intimidatie (38 procent) en bedreiging (24 procent) komen het meest voor. Bij 4 procent was ook sprake van fysieke agressie. 47 procent ervoer het incident als ernstig tot zeer ernstig. Dat was in 2022 nog 37 procent. Vrouwelijke advocaten kregen meer te maken met agressie dan mannen. 26 procent van hen vond het meest recente incident discriminerend van aard (tegenover 4 procent van de mannen). Het gaat dan vooral om discriminatie op basis van geslacht. IMPACT De kans om een incident mee te maken is het grootst voor advocaten die werken in het huurrecht, personen- en familierecht, de al-
12 / Mr. 5 2024 Dit is een selectie van de uitspraken die de meesters van de week deden op www.mr-online.nl. Jacques Claessen Ivo Giesen Joost Kramer Saskia Ankersmid Anne Lafarre Michel Vols meesters van de week óf, maar hóe het ondernemingsrecht een bijdrage moet leveren aan een duurzamere economie en maatschappij. Kunt u dat toelichten? “Het ondernemingsrecht speelt een cruciale rol in hoe besluitvorming in de bestuurskamer plaatsvindt, en ik ben van mening dat het daarmee een van de meest invloedrijke rechtsgebieden is voor het realiseren van duurzame ontwikkelingsdoelen. De noodzaak om de verantwoordelijkheden van ondernemingen duidelijk te definiëren in relatie tot dringende duurzaamheidsvraagstukken, zoals klimaatverandering en mensenrechtenschendingen, is nu groter dan ooit. Als ondernemingsrechtjuristen moeten we ons inzetten om hierover grondig en wetenschappelijk onderbouwd na te denken.” 16 SEPTEMBER IVO GIESEN Ivo Giesen is de nieuwe directeur van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum. Hij blijft één dag per week hoogleraar privaatrecht aan de Universiteit Utrecht. U heeft het op de WODC-site over de soms ingewikkelde politiek-bestuurlijke context waarin het WODC opereert als mooie uitdaging. Wat is die uitdaging precies? 26 AUGUSTUS JACQUES CLAESSEN Bijzonder hoogleraar herstelrecht Jacques Claessen (Universiteit Maastricht) droeg zeven dagen lang – vrijwillig – een enkelband. In uw ‘logboek’ schrijft u dat u de impact van de enkelband op uw leven direct merkte. Was het anders dan u vooraf had verwacht? “Ja, ik heb de impact onderschat. Ik heb echt een behoorlijke beperking ervaren van mijn fysieke én psychische vrijheid. Niet alleen voelde het als een beperking van mijn vrijheid, spontaniteit en autonomie, maar ook als een inbreuk op mijn privacy, nu je met zo’n enkelband 24/7 in de gaten wordt gehouden – of in ieder geval gehouden kunt worden. En de enkelband heeft niet alleen impact op jezelf, maar ook op de mensen om je heen: je partner, familie en vrienden – ja zelfs op onze trouwe viervoeter die ik zag denken: ‘Waarom gaan we zo weinig naar buiten?!’ Kortom: het dragen van zo’n enkelband heeft echt impact. Het voelt echt als een straf. Meer dan ik van tevoren had verwacht.” 2 SEPTEMBER JOOST KRAMER Joost Kramer, die ondernemingen en bestuurders adviseert op het gebied van corporate governance, publiceerde een boek over de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Hoe groot acht u de kans op rechtszaken over de verkiezingsuitslagen? “Honderd procent. Election litigation is sinds 2000 (Bush v. Gore) een lawyers paradise geworden. Zowel pre-election als post-election. De Amerikaanse presidentsverkiezingen zijn enorm gedecentraliseerd. Het zijn de lagere bestuurlijke niveaus die de verkiezingen organiseren en administreren. Al met al zijn er zo’n 10.000 jurisdicties met hun eigen regels en gewoonten. Post-election zijn er nog allerlei stappen te doorlopen zoals het (her)tellen van stemmen en het certificeren van de lokale uitslagen, de uitslagen op staatsniveau en alle processen rond de kiesmannen: een recept voor rechtszaken. En een reden dat de rechterlijke macht een apart hoofdstuk heeft en er in het boek veel aandacht is voor election law en election litigation.” 9 SEPTEMBER ANNE LAFARRE Anne Lafarre is sinds 1 september hoogleraar Ondernemingsrecht en Financiering aan Tilburg University. U stelde: het is niet de vraag MEESTERS VAN DE WEEK
MR. 5 2024 / 13 KENT U EEN POTENTIËLE MEESTER VAN DE WEEK? MAIL ONS! INFO@MR-MAGAZINE.NL meesters van de week “De uitdaging zit erin dat het WODC heel veel kennis levert in een omgeving waarin ook politieke besluitvorming en lastige beleidsvragen spelen. Die kennis en die politieke dimensie hoeven niet altijd op elkaar aan te sluiten. Dan is het zaak dat het WODC als onafhankelijk instituut blijft staan voor onze kennis en die voor het voetlicht blijft brengen.” 23 SEPTEMBER SASKIA ANKERSMID Kandidaat-notaris Saskia Ankersmid (PlasBossinade) stond als zangeres op het podium tijdens het mede door haar kantoor georganiseerde Benefietsconcert. Daarmee werden fietsen, fietsonderdelen en geld voor schoolkinderen ingezameld. Hoe belangrijk is het voor u dat PlasBossinade zich bezighoudt met maatschappelijke initiatieven? “Ik vind het belangrijk om om te kijken naar de medemens. Het siert bedrijven als zij niet alleen oog hebben voor de omzet van hun eigen bedrijf, maar zich hiermee ook inzetten om hun steentje bij te dragen aan de maatschappij. Als PlasBossinade zich niet zou bezighouden met maatschappelijke initiatieven, dan zou het kantoor waarschijnlijk minder bij mij hebben gepast.” 30 SEPTEMBER MICHEL VOLS Hoogleraar openbare-orderecht Michel Vols (Rijksuniversiteit Groningen) was betrokken bij de ontwikkeling van de OOV-monitor, die inzichtelijk maakt hoe vaak burgemeesters openbare- ordebevoegdheden inzetten. Uiteindelijk willen we minder overlast in de buurt en minder openbare-ordeproblemen. Kan de OOV-monitor daaraan bijdragen? “Hopelijk wel. Burgemeesters kunnen kennisnemen van de ervaringen van collega’s en inspiratie opdoen. Hopelijk vergroten we zo de kennis over wat wel en wat niet kan. Want het is natuurlijk wel zaak dat de openbare-ordehandhaving voldoet aan de eisen van de rechtsstaat.” Welke jurist verdient volgens u een compliment? “Mr. Jan de Vries, de directeur van Straat Consulaat. Hij komt online en offline dagelijks op voor daklozen en andere mensen in de verdrukking. En dat is hard nodig.” • BOARDROOM & RECHT: WELKE VERPLICHTINGEN GELDEN VOOR UW ORGANISATIE OF CLIËNT? Duurzaamheid, cybersecurity en sociale veiligheid zouden hoog op de agenda van bestuurders moeten staan. Het zijn onderwerpen die volop in ontwikkeling zijn en grote maatschappelijke impact hebben. Juristen kunnen als trusted advisor een belangrijke bijdrage leveren aan de wijze waarop bestuurders invulling geven aan deze thema’s. Hoe vervul je die rol en waar liggen mogelijkheden om het verschil te maken? Tijdens het CPO Congres op 29 november belichten gerenommeerde sprekers deze thematiek vanuit hun expertise. CORPORATE GOVERNANCE De Corporate Governance code komt aan bod en u krijgt juridische tools aangereikt voor bestuurders en legal counsels. Bestuurders hebben ook te maken met geopolitieke due diligence. Wat zijn de gevolgen van de gewijzigde geopolitieke verhoudingen voor bedrijven, investeerders en bestuurders? DUURZAAMHEID Zeer actueel is uiteraard de klimaattransitie. Wie is aan zet als het gaat om de verantwoordelijkheid voor het klimaatbeleid? Hoe waarborg je duurzame langetermijnwaardecreatie van de vennootschap en wat is daarin de rol van aandeelhouders en investeerders? CYBERSECURITY Door toegenomen cybercrime is cybersecurity ook een belangrijk thema binnen elke organisatie. Hoe kun je de risico’s inschatten en herkennen? Ook de toepassingsmogelijkheden en -kansen van AI komen aan bod. SOCIALE VEILIGHEID, DIVERSITEIT EN INCLUSIE U krijgt handvatten aangereikt voor het invullen van beleid op het terrein van sociale veiligheid, diversiteit en inclusie. En wat zijn de toekomstige morele dilemma’s voor de boardroom? Deelnemen? Meer informatie vindt u op cpo.nl De Mr.-kennispartners zijn bedrijven die diensten, producten en informatie leveren die zijn gericht op de lezers van Mr. Ze hebben elk een eigen pagina op www.mr-online.nl waar onder meer nieuws, productinformatie en blogs van deze organisaties worden geplaatst.
14 / Mr. 5 2024 PERSONALIA 1 7 2 8 4 9 6 3 5 10 arbeidsthermometer EMILE HALLO is sinds 1 juli advocaat energy & environment bij Dentons in Amsterdam. Hij adviseert over duurzame energie- en vastgoedprojecten en heeft een specifieke focus op renewable energy. Hallo was hiervoor verbonden aan AKD. Gevraagd naar zijn meest ludieke tip om energie te besparen is het antwoord: “Ludieke tips genoeg, maar ik denk eigenlijk meteen aan eentje die nog vrij onderbelicht is en waar we als juristen allemaal makkelijk iets aan zouden kunnen doen: cloudopslag. De hoeveelheid energie die verspild wordt aan het koel houden van datacenters om miljoenen e-mails en vakantiefoto’s van twintig jaar geleden te bewaren is bizar. Ik zou dus zeggen: wees wat kritischer op je datagebruik!” FRANCIEN RENSE is op 1 augustus begonnen als partner bij Greenberg Traurig in Amsterdam. Ze was hiervoor werkzaam bij NautaDutilh. Rense leidt samen met Vincent de Bruijn de corporate defense praktijk. “Deze praktijk, met complexe zaken die een grote impact hebben op cliënten, vraagt altijd om persoonlijke betrokkenheid – op alle relevante niveaus”, vertelt Rense. “Het is cruciaal om cliënten snelle en hoogwaardige service te kunnen bieden, vaak ad hoc en in tamelijk hectische en ingrijpende omstandigheden. Zo’n advocaat wil ik zijn voor onze cliënten en onze zaken. Het is een aanpak die zich keer op keer bewijst. De flexibele organisatie van Greenberg Traurig faciliteert en stimuleert die aanpak.” De drie meest gevraagde juridische specialismen: 1 2 3 Commercial Law IT / IP Law Maritime Law De drukte op de interim markt Désirée Mohrmann: “Deze zomer zagen we een ontwikkeling op de interim markt die doorzet in het najaar. Door krapte op de arbeidsmarkt kunnen bedrijven minder snel mensen aantrekken voor een vast dienstverband. Om continuïteit te borgen hebben interim juristen écht een toegevoegde waarde en is een vaste jurist daarna met een goede overdracht snel up and running. Ook gebeurt het vaker dat een jurist met pensioen gaat en er bewust voor wordt gekozen om een interim jurist het voorkomende juridische werk te laten inventariseren. Uitdagende opdrachten: je krijgt veel vrijheid en kunt meedenken over de opbouw van een juridische afdeling. De toename van interim juristen heeft ook een andere kant: de ervaren interim jurist die niet meteen aansluitend een project vindt. Dan wordt de stap kleiner om een vaste baan te overwegen; zekerheid en betrokkenheid spelen mee. Een veelbesproken onderwerp onder interimmers komt uit de politieke hoek: de onzekerheid rondom de Wet DBA. Zover is het nog niet, we houden de markt én de politiek goed in de gaten.” Désirée Mohrmann is partner bij Skout Legal Recruitment. MARITH VOS (1) en EEFJE VAN DER WONING (2) zijn 1 september begonnen bij Advocaten Familie- & Erfrecht, bij respectievelijk de vestiging Doorn en Elsloo. Vos werkte hiervoor bij Bierman Advocaten, Van Woning had haar eigen kantoor. HAMZA ZOURAKHTI (3) is per 1 september gestart als advocaat bij Brande & Verheij in Rotterdam. Hij is afkomstig van Loyens & Loeff. Zourakhti is gespecialiseerd in (commercial) litigation en is daarnaast expert op het gebied van life sciences & healthcare. KELLY VISSER-VAN DER VOOREN (4) is sinds 1 september partner bij Stek Advocaten in Amsterdam, waar ze de nieuwe praktijkgroep Restructuring & Insolvency leidt. Daarvoor werkte ze bij A&O Shearman. SAAR KREMER (5) is per 1 september in dienst getreden bij Florent in Amsterdam en maakt deel uit van het Banking & Finance team. Daarvoor werkte ze bij CMS. Kremer is gespecialiseerd in een breed scala aan nationale en internationale financieringstransacties, met een focus op corporate finance, aquisition finance en real estate finance. NIELS LUBACH (6) is per 2 september begonnen bij Banning Advocaten in Amsterdam. Daarvoor werkte hij bij CKH advocaten. Lubach is gespecialiseerd in vastgoed. MILKO SPAA (7) is op 2 september gestart bij TeekensKarstens advocaten notarissen in Leiden. Daarvoor werkte hij bij HJF Advocaten en Spaa Haasjes Advocaten. Spaa is gespecialiseerd in insolventierecht en ondernemingsrecht. Wilt u een overstap melden? Dat kan via het aanmeldformulier op de site: www.mr-online.nl/meld-een-carriereswitch/ Mr. overstappers In de rubriek Overstap van de week op www.mr-online.nl komen juristen aan het woord die een nieuwe baan hebben. Hieronder enkele uitspraken van recente overstappers. De volledige interviews zijn te vinden op https://www.mr-online.nl/mrs-van-de-week/overstapmr-van-de-week/ CATHELIJNE OTTE (8) is 1 september begonnen als partner bij Legaltree advocaten en notarissen in Leiden. Daarvoor was ze werkzaam bij Pot Jonker Advocaten. Otte is gespecialiseerd in commercieel huurrecht. Bij MannaertsAppels Advocaten (vestigingen in Tilburg en Breda) zijn per 1 oktober twee nieuwe partners toegetreden: REMCO BRESSERS (9) en PIETER JANSEN (10). Bressers is gespecialiseerd in het vastgoedrecht, terwijl Jansen zich bezighoudt met ondernemingsrecht, met een focus op bedrijfsovernames. Hij is tevens curator. Bressers en Jansen waren hiervoor allebei werkzaam bij NeXT Advocaten.
MR. 5 2024 / 15 FINANCIEEL ADVISEUR VOOR NOTARIAAT & ADVOCATUUR van Boetzelaerlaan 24H • 3828 nS Hoogland • tel. 033-20 35 000 • info@ronBorgdorff.nl • www.ronBorgdorff.nl verzekeringen zowel zakelijk als particulier oa: • Beroeps- en Bedrijfsaansprakelijkheid • cyBerrisks- en datalekken • arBeidsongeschiktheid • verzuim • inventaris Groeide uw verzekeringskantoor zo groot, dat goede service voor u verleden tijd is? Of wilt u uw polissen toetsen aan de eisen van de moderne tijd? Ron Borgdorff is meer dan 25 jaar het vertrouwde adres voor advocaten, notarissen en vrijgevestigde juristen. Ouderwetse service, altijd bereikbaar en mét persoonlijke aandacht. Is uw oude verzekeringskantoor u ontgroeid? Wat een papierwinkel, vroeger hielpen ze mij nog… Maar hoe weet ik nu nog of ik goed verzekerd ben? Weet jij wie ik daar moet hebben? Ik was bij het kastje, nu bij de muur… Ik weet het ook niet meer, vandaag alweer een ander aan de lijn… beter werk SKILLS & CAPABILITIES De afgelopen periode werden weer nuttige tips over werk en wat daarmee samenhangt gedeeld in de rubriek Skills & Capabilities op www.mr- online.nl. Wat kunnen juristen leren van topsporters als het gaat om het omgaan met prestatiedruk? Coach en vaardigheidstrainer Rüna Honig verzamelde een aantal tips van topsporters. De eerste: focus op eigen doelen, bijvoorbeeld een leerdoel, in plaats van dat je bezig bent met de strijd te winnen van een ander. Tip 2: boots in een training de druk na door jezelf bewust aan spannende omstandigheden bloot te stellen. Dan ben je er beter tegen bestand als je voor het echie gaat. Organiseer bijvoorbeeld een mock trial (imitatieproces) met heel kritische collega’s in verschillende rollen of huur een coach in om een sollicitatiegesprek te oefenen. En de derde tip: focus op plezier en dankbaarheid. Zie het als een voorrecht dat je überhaupt in een rechtszaal mag staan of aan die onderhandelingstafel mag zitten. Zoals tennislegende Billie Jean King zei: ‘Pressure is a privilege’. Het NGB presenteert in samenwerking met Deloitte deel X in de NGB Reeks, een reeks praktische boekjes met tips & tricks voor de bedrijfsjurist. Dit deel heeft als onderwerp ‘Artificiële Intelligentie. AI als strategisch instrument voor bedrijfsjuristen’. Het wordt geschreven door Deloitte. Dit nieuwe deel in de reeks wordt gepresenteerd tijdens de NGB-najaarsbijeenkomst bij Deloitte in Rotterdam op 21 november. Artificial Intelligence is niet meer weg te denken uit de maatschappij en daarmee uit het juridisch werkveld. Elke bedrijfsjurist heeft ermee te maken en als dat niet zo is, gebeurt dat binnenkort. Als bedrijfsjurist ‘moet je er wat mee’. De legal functie professionaliseert steeds meer, en daarbij speelt AI een belangrijke rol. AI is daarom een uitgelezen onderwerp voor het nieuwe deel in de NGB Reeks. In het boekje worden in zeven hoofdstukken de volgende onderwerpen behandeld, alles in relatie tot AI: AI Act, public policy & digital regulations, ethiek, grondrechten en fundamentele rechten, AI control frameworks, privacy, security, en verbintenissenrecht, IE, Legal Tech, ervaringen uit de praktijk, en de toekomst van de bedrijfsjurist. Ferd Grapperhaus, managing partner van Deloitte Legal, schreef het voorwoord. Lees meer op onze website: www.ngb.nl/ngb-reeks-x Bedrijfsjurist en nog geen lid van het NGB? www.ngb.nl/lid-worden nieuw deel NGB Reeks
MR. 5 2024 / 17 LEES DE COMPLETE STUKKEN OP WWW.MR-ONLINE.NL/STUDENTEN. SUGGESTIES VOOR STARTERS OF STAGIAIRS? INFO@MR-STUDENTEN.NL Op www.mr-online.nl/studenten staan elke dag nieuwe berichten over studie en studentenleven, gemaakt voor en door de ambitieuze rechtenstudent. Op deze pagina een selectie. mr. studenten VAN DE SITE: EN, WAT VINDT CHATGPT ER ZELF VAN? Laura Jacobs (25) is op 1 augustus gestart als kandidaat-notaris bij CMS, in de praktijkgroep Corporate/M&A. Ze heeft in april de master notarieel recht behaald aan de Radboud Universiteit Nijmegen en begint in maart 2025 met de beroepsopleiding notariaat. Wat is je leukste ervaring tot nu toe? “Naar een closing toewerken kan intensief en druk zijn, maar het moment waarop een deal wordt gesloten, wordt altijd samen gevierd. Dit vond ik erg speciaal om van dichtbij mee te maken. De eerste deal waarbij ik aanwezig mocht zijn, was dan ook een bijzonder en leuk moment voor mij.” En is er ook iets dat tegenvalt? “Ik heb het hier erg naar mijn zin, maar als ik iets zou moeten noemen, dan is het dat ik het vroege opstaan in het begin wel een uitdaging vond. Ik ben namelijk totaal geen ochtendmens.” Laura Stoffer (25) studeert ondernemingsrecht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Ze liep in augustus en september stage bij Ploum in Rotterdam, op de afdeling Dispute Resolution. Wat was je ‘grootste blunder’ tijdens je stage? “Dat was toen ik mee mocht naar de rechtbank voor een zitting bij de Accountantskamer. Eenmaal daar aangekomen, moest mijn tas door de security check. De beveiliging pikte mijn tas er vervolgens uit omdat ‘er iets scherps’ in zou zitten. Na het overhoop halen van mijn hele tas, bleek er nog een kurkentrekker van mijn oude bijbaan in te zitten. Gelukkig kon iedereen er wel om lachen. Tip van mij: check altijd goed wat je allemaal in je tas hebt voordat je naar de rechtbank gaat!” THOSE WERE THE DAYS: CINDY ROZA Arbeidsrechtadvocaat Cindy Roza vertelde op de site over haar studententijd. Ze studeerde in 2009 af aan de Rijksuniversiteit Groningen. Roza is nu partner bij PACT Advocaten in Amsterdam. Wat is de beste en wat de slechtste herinnering aan uw studie? “Mijn beste herinnering was dat ik met mijn bul naar buiten liep. Ik vond de rechtenstudie best saai en was dus echt blij dat het erop zat. De tentamenperiodes vond ik altijd vreselijk. De stress van tevoren. Ook had ik altijd een rotgevoel als ik dan even niet aan het studeren was, daardoor kon ik in die periode nergens van genieten.” Welk advies wilt u de huidige generatie rechtenstudenten meegeven? “Probeer alvast kennis te maken met de praktijk. Een leuk vak kan soms in de praktijk helemaal niet zo interessant zijn. Voor mij was dat gelukkig wel zo, maar om mij heen zie ik ook vaak dat de praktijk anders uitpakt dan iemand van tevoren had gedacht.” RECHTER, LEEST U MEE? Afgelopen zomer gebruikte een Nederlandse rechter voor het eerst ChatGPT in een uitspraak. Dat leidde tot veel debat onder juristen. Mr.-ambassadeur Caroline van den Bos, die rechten studeert in Rotterdam, besloot te vragen wat ChatGPT er zelf van vindt. De kantonrechter van de rechtbank Gelderland gebruikte de AI-chatbot in een burenconflict, om het rendement van zonnepanelen in te schatten. In het vonnis staat: “De kantonrechter schat, mede met behulp van ChatGPT, de gemiddelde levensduur van zonnepanelen uit 2009 op 25 à 30 jaar; die levensduur wordt daarom hier op 27,5 jaar gesteld.” Na de uitspraak ontstond onder juristen volop discussie over de inzet van AI. Caroline wilde wel eens weten wat ChatGPT er zelf over denkt, en typte de volgende vraag in: “Is het gebruiken van een AI-chatbox zoals ChatGPT door een rechter, mits deze informatie wordt medegedeeld aan beide partijen zodat hiermee de beginselen van hoor- en wederhoor in acht worden genomen, betrouw- baar, gezien het feit dat de informatie die ChatGPT aanlevert niet verifieerbaar is en niet altijd feitelijk c.q. juridisch juist is?” Het antwoord van ChatGPT luidde: “Hoewel het delen van door AI gegenereerde informatie met beide partijen een belangrijke stap is om de beginselen van hoor- en wederhoor te waarborgen, blijft het gebruik van ChatGPT door een rechter problematisch vanwege de mogelijke onbetrouwbaarheid en onjuistheid van de informatie. Het zou daarom niet raadzaam zijn om AI-informatie zonder meer te gebruiken in juridische beslissingen, tenzij deze informatie grondig wordt geverifieerd en gebruikt in combinatie met andere, meer betrouwbare bronnen.” Caroline eindigt haar artikel dan ook met: “Een vrij duidelijk antwoord, me dunkt. Leest u mee, rechter?” STARTER VAN DE WEEK STUDENT-STAGIAIR VAN DE WEEK
18 / Mr. 5 2024 interview ‘ZORGPLICHT VAN ADVOCAAT FAMILIERECHT GAAT VERDER DAN JURIDISCHE BEGELEIDING’ Het familierecht is nog te veel ingericht naar de verouderde juridische werkelijkheid van het huwelijk. Maatschappelijke ontwikkelingen krijgen hierin onvoldoende aandacht. Dat maakt het werk van bijvoorbeeld echtscheidingsadvocaten en -mediators lastig. Glenda Raap, voorzitter van de Nederlandse vereniging Familie- en erfrecht Advocaten en Scheidingsmediators (vFAS) en advocaat bij Cleerdin & Hamer, zoekt daarom verbinding met andere beroepsgroepen. door Michel Knapen foto’s Corbino
MR. 5 2024 / 19 interview
20 / Mr. 5 2024 interview “IN HET FAMILIERECHT STA JE MENSEN BIJ DIE IN EEN LEVENSVERANDERENDE SITUATIE ZITTEN” De ruimte waar het gesprek plaatsvindt is nagenoeg leeg. Een keukenblok aan de ene kant, een ronde tafel met vier stoelen aan de andere kant. Geen boekenkasten, geen dossiers opgestapeld op de grond, geen toga aan een kapstok – geen klassieke advocatenkamer. Dit is de bovenste etage van een statig pand in Hilversum, waarin ook zijn gevestigd – zo blijkt uit het bord voor het pand – een financieel kantoor, een subsidiebureau en een schoonheidssalon. Hier heeft Cleerdin & Hamer bijna twee jaar geleden een vierde vestiging geopend. Het advocatenkantoor staat vooral bekend op het gebied van het strafrecht, maar heeft daarnaast onder andere ook een gespecialiseerde sectie familierecht. Hier wordt met stellen besproken hoe hun echtscheiding wordt vormgegeven, en dan is een ronde tafel voldoende. Een doos met tissues is zo’n beetje het enige andere object. “Die zijn nodig”, zegt degene die hier regelmatig afspraken heeft. “Familierecht is een rechtsgebied dat emoties losmaakt.” Deze ruimte is het domein van Glenda Raap, advocaat familierecht, tevens mediator, tevens voorzitter van de Nederlandse vereniging Familie- en erfrecht Advocaten Scheidingsmediators (vFAS). Ze houdt kantoor in de vestiging Almere, Hilversum is er als nevenvestiging bijgekomen om de lokale cliënten te bedienen. Raap is gemiddeld één tot twee dagen in de week bezig met de praktijk – de rest gaat op aan het voorzitterswerk (drie dagen), kantoortaken en doceren aan de Beroepsopleiding Advocaten. RECHTVAARDIGHEIDSGEVOEL Raap heeft op het moment dat het interview plaatsvindt een hectische week achter de rug, met de landelijke Dag van de Scheiding (13 september) en een dag daarvoor het vFAS-symposium, dat dit jaar ging over samenwoners die uit elkaar gaan (zie kader op pagina 23). Vorig jaar eindigden 24.310 huwelijken in een echtscheiding en zetten 3.544 stellen een punt achter hun geregistreerd partnerschap. Overigens eindigen iets minder huwelijken in een echtscheiding vergeleken met enkele jaren geleden, wel neemt de leeftijd van de partners toe: mannen zijn gemiddeld 48 jaar, vrouwen net boven de 44 jaar als ze een scheidingsprocedure gaan inzetten. Dat Raap in deze hoek van het recht terechtkwam was geen vooropgezet plan. Zij is de enige jurist in de familie, afgestudeerd in het strafrecht met keuzevakken binnen het personen- en familierecht. Liefde voor taal, belangstelling voor psychologie en gedrag, competitief ingesteld en behept met een rechtvaardigheidsgevoel ingegeven door haar opvoeding, uit die cocktail kwam als studiekeuze: rechten. “Opkomen voor degene die het nodig hebben en het zelf even niet kunnen.” Politiek links? “Nee, ik ben juist erg liberaal. Mensen hebben een eigen verantwoordelijkheid, ze moeten zelfredzaam zijn of ondersteund worden om het zelf te kunnen. Je kunt mensen beter een hengel geven dan een vis.” ZORGPLICHT Toen Raap vierenhalf jaar op een klein kantoor op de Veluwe werkte, zocht Cleerdin & Hamer Advocaten iemand voor strafrecht en familierecht. “Ik dacht, ik combineer mijn interesses in één sollicitatie”, zegt ze lachend. Dat is inmiddels alweer zestien jaar geleden. Familierecht is, zoals Raap het omschrijft: een concrete bijdrage leveren aan iemand in een levensveranderende situatie. “Het maakt dan echt uit hoe jij je werk doet. Als stellen ruzie hebben over relatief kleine dingen, dan weet je dat het eigenlijk over iets anders gaat. Achter kleine onenigheden zitten misverstanden, miscommunicatie, teleurstellingen, gebroken verwachtingen, boosheid. Het is interessant om daarmee aan de slag te gaan. Maar het is méér dan alleen regelen dat de echtscheiding juridisch goed verloopt. Familierechtadvocaten hebben een zorgplicht die verder gaat. We moeten onnodige escalaties zien te voorkomen, én ervoor zorgen dat er een nieuw fundament ontstaat waarop mensen verder kunnen bouwen.” Hoe succesvol is mediation in echtscheidingszaken? “Op korte termijn slagen veel mediations. Stellen maken zelf de afspraken die worden vastgelegd in een echtscheidingsconvenant en ouderschapsplan. Maar op de lange termijn is het succescijfer lastig te geven. We weten vaak niet of er later alsnog een conflict ontstaat. Meestal het gevolg van een niet zorgvuldig doorlopen scheidingsproces. Een mediation is pas écht geslaagd als het ook in de toekomst goed gaat met de ex-partners. Die verantwoordelijkheid voel ik ook. Maar cijfers daarover hebben wij niet.” INVESTEREN IN DE VOORKANT Desondanks is de inschatting dat deze cijfers positiever kunnen uitvallen, als het hele ‘systeem’ rond relaties en scheidingen verandert. Op dit moment kost de ‘achterkant’ van echtscheidingsprocedures ook maatschappelijk veel tijd en geld. Die achterkant is: waar iedereen denkt dat het klaar is. Er ligt immers een beschikking van de rechtbank, het is duidelijk wie wat krijgt en hoe wordt omgegaan met de kinderen. “Maar los van die papieren duidelijkheid zijn er nog steeds mensen die veel last hebben van die scheiding, vaak ook de kinderen. De instroom in de jeugdzorg kan voor een groot deel hierdoor worden verklaard. Hulpverlening ‘aan de achterkant’ is kostbaar en minder effectief. Ook lopen kinderen van gescheiden ouders in hun eigen relaties later tegen problemen aan. Het is veel beter om aan de voorkant te investeren.”
MR. 5 2024 / 21 interview “OP DE LANGE TERMIJN IS HET SUCCESCIJFER VAN EEN MEDIATION LASTIG TE GEVEN” WIE IS GLENDA RAAP? Glenda Raap studeerde rechten in Groningen (1999-2003). In 2004 werd ze beëdigd als advocaat en ging werken bij Lunenberg Advocaten in Nunspeet. In 2008 maakte ze de overstap naar Cleerdin & Hamer Advocaten. Vanaf 2011 geeft Raap leiding aan de familiesectie en sinds 2016 is ze partner bij dit kantoor. Ze is tevens hoofddocent binnen de leerpraktijk familierecht voor de Beroepsopleiding Advocaten. In april 2023 werd ze voorzitter van de vFAS, de Nederlandse vereniging Familie- en erfrecht Advocaten Scheidingsmediators (bijna 900 leden). In haar vrije tijd sport Raap graag en is ze voorzitter van Stichting Amani, een stichting die in Kenia gezinnen ondersteunt op het gebied van onderwijs, huisvestiging en medische zorg, met als doel om zelfvoorzienend te worden. Wat is die voorkant? “Mensen moeten zich er bewuster van zijn dat trouwen meer is dan de bruidsjurk en de tafelschikking. Een huwelijk heeft veel rechtsgevolgen. Daar zijn veel stellen totaal niet mee bezig en daar wordt nauwelijks over gesproken. Bij een scheiding moet dit juridisch weer worden ontvlochten. Daarom is het noodzakelijk dat ook mediators juridisch zijn onderlegd. Ook goede communicatie is belangrijk. Dat voorkomt misverstanden en creëert begrip. Ouders moeten zich realiseren dat kinderen een belangrijk commitment zijn, het enige dat een leven lang duurt. Als mensen uit elkaar gaan, zijn ze vaak niet meer bereid of in staat om tijd en geld in elkaar te investeren. Daar zou de overheid kunnen bijspringen, in de vorm van subsidie. Een scheiding goed begeleiden kost geld. Een rechtsbijstandsverzekering dekt geen scheidingen en op toevoegingen wordt flink bezuinigd. Maar wil je de ‘achterkant’ ontlasten, dan moet je wel bereid zijn om aan de voorkant te investeren.” Gaan mensen ‘anders’ scheiden als de overheid meebetaalt? “Ik denk het wel. Wie gaat scheiden maakt zich altijd zorgen over de financiën. Alles wat wordt betaald aan advocaten en mediators, kan niet worden uit- gegeven aan bijvoorbeeld de extra wasmachine die nodig is als een ex-partner elders gaat wonen. En bezoekjes aan advocaten en mediators kunnen in de papieren lopen. Stellen met weinig conflicten zijn met misschien vijf uur klaar, maar dat kan bij complexe scheidingen gemakkelijk oplopen tot vijftig uur. En dan kan er ook nog een coach bijkomen die de stellen begeleidt om nieuwe communicatiepatronen aan te leren. Als de zorg over de kosten wordt weggenomen, verwacht ik dat mensen bereid zijn meer te investeren in een zorgvuldige en duurzame scheiding.” MEDIATOR Het familierecht, zegt Raap, is niet bepaald een ‘rustig bezit’. Het rapport van de Staatscommissie Herijking Ouderschap wacht sinds 2016 op uitvoering. “De juridische werkelijkheid strookt vaak niet met de praktische werkelijkheid en de maatschappelijke ontwikkelingen”, aldus Raap. “Die gaan veel sneller dan de wetgever kan bijhouden. Draagmoederschap, meerouderschap, samengestelde gezinnen. Er wordt minder getrouwd, meer mensen gaan samenwonen zonder afspraken onderling. Of neem de mediator: dat is nog steeds geen beschermd beroep. Daar zijn we als vFAS ook al langer mee bezig. Het familierecht is het grootste rechtsgebied waarbinnen mediators actief zijn, maar iedereen kan zich zo noemen. We hebben de overheid nodig om ervoor te zorgen dat dit een beschermde titel wordt. Er ligt nu een voorstel voor een centraal mediatorsregister, ondergebracht bij een zelfstandig bestuursorgaan. Het is belangrijk dat hiervoor strikte kwaliteitseisen komen, specifiek ingericht per rechtsgebied. Binnen het arbeidsrecht of strafrecht zijn bijvoorbeeld andere eisen nodig dan binnen het familierecht. Het is belangrijk dat dit onderscheid gemaakt gaat worden in het mediatorsregister.” Beetje vertrouwen dat het nieuwe kabinet dit voortvarend gaat regelen? De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Judith Uitermark, was immers strafrechter met grote belangstelling voor mediation. “Dit voorstel vloeit voort uit een motie van de Tweede Kamer. Dat geeft vertrouwen dat ze ermee verder gaan. Als vFAS zijn wij hierover ook frequent in gesprek met het ministerie van Justitie
www.mr-online.nlRkJQdWJsaXNoZXIy ODY1MjQ=