Mr. magazine voor juristen recensent Sven Brinkhoff (UvA) over boek Stijn Franken 63 WWW.MR-ONLINE.NL • JAARGANG 21 • NUMMER 1 • FEBRUARI 2025 RECRUITMENT tekort aan juristen blijft stijgen GOUDEN PEER Stefan Sagel beste arbeidsrechtjurist SOCIALE ADVOCATUUR 'duurzaam kantoormodel' geen oplossing Marc Fierstra (Hoge Raad/NVvR): ‘Salaris rechter is niet concurrerend’ groeten uit Lapland van Medes Malaihollo (RUG) 52
Onbeperkt toegang tot onze cursussen en webinars Altijd up-to-date in uw vakgebied Met onze topdocenten bent u zeker van uw zaak Voor een vaste en scherpe prijs Al meer dan 500 juristen gingen u voor Waardering abonnement: 8+ Abonnees volgen gemiddeld 6 cursussen per jaar Wilt u ook onbeperkt cursussen en webinars volgen? Een ruim aanbod aan cursussen en webinars Wilt u altijd op de hoogte zijn van de nieuwste ontwikkelingen en voorop lopen in uw vakgebied? Met het Altijd scherp-abonnement van het CPO kiest u 12 maanden lang onbeperkt uit ons aanbod. U kunt cursussen op locatie combineren met onze webinars. Zo blijft u altijd scherp. Voor een vaste en scherpe prijs. Meer info en aanmelden: cpo.nl/altijdscherp Volop leren met het Altijd scherp-abonnement
MR. 1 2025 / 3 redactioneel Mr. anno 2025 Aan het begin van deze jaargang van Mr. gaat het hier een keer niet over de vele zorgen die ik heb over onze rechtsstaat, maar kijk ik terug en vooruit naar hoe het met Mr. zelf gaat. Terugkijkend kan ik verheugd melden dat het goed gaat met blad en website, nadat ons bestaan tijdens de coronacrisis aan een zijden draadje hing. Mede dankzij het krachtige herstel van de arbeidsmarkt zien wij de toekomst met vertrouwen tegemoet en hebben we kunnen investeren in vernieuwingen en verbeteringen. Dagblad De Pers had destijds als briljante lijfspreuk ‘Gratis maar niet goedkoop’. Dat geldt zeker ook voor Mr. We zijn als uitgeverij volledig afhankelijk van de inkomsten uit advertenties, maar zijn als redactie volledig onafhankelijk van wie of wat dan ook. Het succes van magazine, website en digitale nieuwsbrieven – dat we danken aan de kwaliteit van onze producten, aan onze redacteuren, fotografen en vormgevers – is simpel af te lezen aan de cijfers. Het papieren tijdschrift heeft een constante oplage, maar we zien een opvallende groei van de digitale versie die als pdf verschijnt. Ook de website mag zich verheugen in een gestaag groeiend aantal bezoekers (gemiddeld 80.000 per maand) en inmiddels hebben we 14.000 volgers op LinkedIn. Afgelopen jaar hebben we onze abonnementenadministratie geautomatiseerd, wat zowel voor abonnees als uitgeverij een grote verbetering is gebleken. Onze vacaturesite werd opnieuw gelanceerd onder de naam Mr. Job, en met name de do-it-yourself functies blijken succesvol. Komend jaar gaan we door met wat we al twintig jaar doen: dagelijks nieuws maken en zes keer per jaar een mooi blad. In september brengen we een jubileumnummer uit om dat te vieren en waarin we met gepaste trots terugkijken op die twee decennia Mr. Ten slotte: met dezelfde trots kan ik aankondigen dat we deze jaargang terugkomen met de succesvolste serie ooit in Mr., namelijk de Gouden Peer: de meest prestigieuze prijs in juridisch Nederland. Toegekend aan de beste jurist in zijn of haar rechtsgebied. Zoals de eerste winnaar in de nieuwe serie in dit nummer zegt: “Ik ben niet zo van de lijstjes en de prijzen, maar dit vind ik echt leuk. Omdat mijn peers hebben gestemd. Dat betekent wel wat voor mij.” Op pagina 34 vindt u de eerste aflevering. Mr. is hét onafhankelijk magazine voor juristen. Het bericht, belicht en becommentarieert actuele zaken in de juridische wereld. Het magazine verschijnt zes keer per jaar. Mr. heeft een website, www.mr-online.nl, en kent ook een wekelijkse nieuwsbrief. Informatie over abonnementen en adreswijzigingen: zie verderop onder Abonnementen en Adreswijzigingen. Redactieadres Donkere Spaarne 14 rd, 2011 JG Haarlem mail: redactie@mr-magazine.nl Redactie Michiel van Kleef (managing editor) mr. drs. Michel Knapen mr. Peter Louwerse mr. Karen Rijlaarsdam (eindredacteur) drs. Christa Rompas (bureauredacteur) Vaste medewerkers mr. Jurjen Boorsma (Arrest van de maand), mr. Alieke Bruins, drs. Martijn Kroese, mr. Sam Maasbommel, drs. Michiel Rohlof (Dealmakers), Joost van der Wegen, mr. Henriette van Wermeskerken Fotografie Corbino, Chris van Houts, Geert Snoeijer Website www.mr-online.nl Uitgeverij Uitgeverij Mr. BV Donkere Spaarne 14 rd, 2011 JG Haarlem Charley Beerman (publisher) mail: uitgever@mr-magazine.nl Ontwerp & vormgeving colorscan bv, www.colorscan.nl Drukwerkinkoop en productiebegeleiding RVV/Grafisch, Almere Media-advies Bas van Wooning, 06 47731707 mail: bas@vanwooningmedia.nl Abonnementen Gratis voor alle als zodanig in Nederland werkende juristen en wo-studen- ten rechten. Ga hiervoor naar: www.mr-online.nl/abonneren Adreswijzigingen en opzeggingen www.mr-online.nl/abonneren Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever openbaar worden gemaakt of verveelvoudigd. ISSN 1388-3372 Copyright Uitgeverij Mr. BV 2025 MICHIEL VAN KLEEF managing editor (vankleef@mr-magazine.nl)
www.ploum.nl Ploum feliciteert Mr. met het 20-jarig bestaan! Ploum viert dit jaar 30 jaar verstand van zaken en juridische ondersteuning die verder gaat.
MR. 1 2025 / 5 2025 mr. 1 2025 Interview Marc Fierstra 16 Rechter of vakbondsman? Marc Fierstra (Hoge Raad/ Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak) is het allebei. Hij is even strijdbaar voor een sterke rechtsstaat als voor arbeidsvoorwaarden van rechters en officieren van justitie. Recruitment 26 Het is het afgelopen jaar nog lastiger geworden om nieuwe medewerkers te vinden. Een aantal recruiters en HR-managers over de huidige juridische arbeidsmarkt. Sociale advocatuur 46 De sociale advocatuur verkeert in zwaar weer. Volgens staatssecretaris Struycken zouden sociaal advocaten moeten overstappen op een ‘duurzaam kantoormodel’. Wat vinden ze daar zelf van? Buitenlandse cursussen 56 Cursus in Japan, Groenland of op Curaçao? Er zijn juristen die vinden dat dat niet kan vanwege klimaatschade; aanbieders zien dat anders. FEBRUARI 34 16 43 Nieuws 6 KORTE BERICHTEN, over onder meer: congres conflictoplossing, wetgeving kan sekseneutraler en 150.000 euro voor kandidaat-notaris na verstoorde arbeidsrelatie 10 MEESTERS VAN DE WEEK 13 BETER WERK, met onder meer personalia, overstappers en arbeidsthermometer Column 25 ARREST VAN DE MAAND ‘Hier spreekt de politie!’ Rubrieken 43 MURAAL Het nieuwe kantoor van Rutgers & Posch 52 GROETEN UIT Rovaniemi in Lapland, van promovendus Medes Malaihollo (Rijksuniversiteit Groningen) Subsidiair 63 LEZEN Sven Brinkhoff (Universiteit van Amsterdam) recenseert Laatste man van Stijn Franken 65 NACHTKASTJE Wat leest Herman van Harten (gerechtshof Den Haag)? 66 NETWERKEN Congres ‘Het conflictoplossend vermogen van de rechtspleging’ (CPO) “Zelfs met extra geld voor alle politieke wensen heb je niet zomaar extra rechters” MARC FIERSTRA Gouden Peer arbeidsrecht De eerste Gouden Peer van de nieuwe serie gaat naar Stefan Sagel, advocaat bij De Brauw Blackstone Westbroek en hoogleraar arbeidsrecht aan de Universiteit Leiden. Muraal Merel van der Kamp en Tijmen Noordoven vertellen over het nieuwe onderkomen van Rutgers & Posch in ‘De Olifant’ in Amsterdam.
6 / Mr. 1 2025 nieuws ‘HET JURIDISCH SYSTEEM BEDIENT DE BURGER TE WEINIG’ Dexia. “De Hoge Raad had aandacht voor de complexiteit van schadeberekening om bij te dragen aan een oplossing”, zei De Groot. Bij een conflict over de vraag of bits en bytes in het spelprogramma Runescape een ‘goed’ zijn in de zin van artikel 310 Wetboek van Strafrecht, ging de Hoge Raad op zoek naar regels om het conflict niet groter te laten worden. Ook bij een huurrechtzaak (de huurder had zonder toestemming van de verhuurder een half jaar kosteloos onderdak gegeven aan een gezin met een jong kind dat anders op straat was komen te staan) koos de Hoge Raad voor het zoeken naar een oplossing. “Conflictoplossing en geschilbeslechting kunnen in symbiose zijn, maar ze kunnen elkaar ook verzwakken”, stelde De Groot. “Ik stel voor dat we die symbiose bevorderen.” AANBEVELINGEN De wetenschappers van CoI komen met een aantal aanbevelingen, zoals ‘Betrek altijd het burgerperspectief bij onderzoek en beleid’, en ‘Investeer in conflictoplossing en voorkoming van conflicten op een zo laag mogelijk niveau’. Een rode draad was: overtuig ook de instituties van de noodzaak van de aanbevelingen. Ombudsman Reinier van Zutphen pleitte daarvoor en Dineke de Groot zei tegen de zaal: “Niet alleen mooie stukken schrijven, maar de ideeën ook delen met beleidsmakers.” (Peter Louwerse) Fotograaf Chris van Houts was voor de rubriek Netwerken bij het congres, zie pagina 66. Als een van de buren gelijk krijgt van de rechter na een ruzie over een schutting, is het geschil beslecht. Maar het conflict is dan waarschijnlijk niet opgelost; grote kans dat de ruzie naar aanleiding van een andere kwestie weer oplaait. De vraag hoe het juridische systeem betere oplossingen kan bieden was het centrale thema van het congres ‘Het conflictoplossend vermogen van de rechtspleging’. Tijdens het tweedaagse congres op 23 en 24 januari in Nijmegen, georganiseerd door onderwijsinstituut CPO, werden onder meer de resultaten gepresenteerd van vele onderzoeken van het onderzoeksproject naar conflict- oplossende instituties (CoI). Daaraan hebben tientallen wetenschappers van de universiteiten van Leiden, Utrecht en Nijmegen vijf jaar lang gewerkt. De belangrijkste bevinding van dit project: niet het perspectief van de instituties, maar de behoeften van de burger moeten leidend zijn. Hoogleraar criminologie Miranda Boone (Universiteit Leiden) zei daarover: “Alleen knopen doorhakken is niet voldoende vanuit het oogpunt van de burgers, je moet ook kijken naar de onderliggende problemen.” “We realiseerden ons gaandeweg dat het institutionele perspectief heel beperkt is”, verklaarde Marieke Dubelaar, hoogleraar strafrecht en criminologie aan de Radboud Universiteit. “Het speerpunt ‘conflictoplossende instituties’ suggereert dat de instituties centraal moeten staan. We zijn gaan kijken waaraan de burger behoefte heeft, en dan zie je dat ons juridisch systeem de burger te weinig bedient.” Dubelaar trekt niet de conclusie dat de rechter de problemen allemaal moet oplossen. “Dat kan hij meestal niet. Ons antwoord is: meer differentiatie in procedures. Er zijn al veel procedures, maar bieden die ook bescherming en de oplossingen waaraan burgers behoefte hebben? Vaak zijn die procedures nodeloos complex.” Sinds de invoering van ‘maatschappelijk effectieve rechtspraak’ in 2016 heeft de rechter daarom een andere rol gepakt. Boone: “De rechters hadden het onbevredigde gevoel dat ze alleen knopen doorhakten zonder iets te doen aan de onderliggende problematiek.” SYMBIOSE BEVORDEREN Er was tijdens het congres ook aandacht voor mensen die sowieso weinig kans hebben om bij de rechter terecht te komen. Hoogleraar empirische juridische studies Marijke ter Voert (Radboud Universiteit) zei dat lager opgeleiden op achterstand staan, maar dat laagopgeleid zijn niet alles zegt. “Door stress gaan namelijk je capaciteiten omlaag.” Over de vraag in hoeverre de rechter de problemen van burgers kan oplossen lopen de meningen uiteen. President van de Hoge Raad Dineke de Groot haalde Ivo Giesen (directeur WODC/hoogleraar burgerlijk recht) aan die in Asser 1 Beginselen van burgerlijk procesrecht kritisch is over de rechter als conflictoplosser. Kortweg vindt Giesen: de rechter is er niet voor toegerust, het is niet zijn taak en we mogen het niet van hem verlangen. Hij concludeert: “De rechter die conflictoplossing beoogt, aanvaardt de ultieme consequentie dat hij het vertrouwen in de rechtspraak ondermijnt.” De Groot kijkt daar anders tegenaan. “Rechters zoeken naar het juridische instrumentarium om goed met het conflict om te gaan”, stelde ze. Volgens haar hoeven geschilbeslechting en conflictoplossing niet elkaars tegenstelling te zijn, maar kunnen ze elkaar versterken. Ze onderbouwde dat met een aantal zaken die de Hoge Raad heeft behandeld. Bijvoorbeeld die over de vraag of pleegouders een pleegkind hetzelfde mogen toestaan als hun eigen kinderen. Of een geschil over een schadevergoeding voor iemand die zich benadeeld voelde door een effectenlease van FOTO: CHRIS VAN HOUTS Dineke de Groot (president van de Hoge Raad) spreekt de zaal toe,
MR. 1 2025 / 7 Ga voor actueel juridisch nieuws en uitgebreidere versies van deze berichten naar www.mr-online.nl nieuws De Amsterdamse vestiging van Dentons is door de rechter veroordeeld tot het betalen van maar liefst 150.000 euro aan billijke vergoeding aan een kandidaat-notaris met wie een onherstelbaar beschadigde arbeidsrelatie was ontstaan. Uit de uitspraak van de rechtbank Amsterdam blijkt dat de kandidaat-notaris in 2023 nog een promotie, loonsverhoging en bonus had ontvangen, maar kort daarna ineens kreeg te horen dat ze niet meer goed zou functioneren. Niet veel later werd de vrouw op de kamer van een van de partners geplaatst, wat zij als intimiderend ervaarde. Kort daarna werd haar meegedeeld dat er voor haar geen toekomst meer was binnen de organisatie, en drong de werkgever er herhaaldelijk op aan dat zij een beëindigingsovereenkomst zou tekenen. Toen zij dat niet wilde, probeerde Dentons de kandidaat-notaris te verplichten om op een exit-gesprek onder leiding van een mediator te verschijnen. “Er is heel duidelijk aangegeven dat de mediation exit-mediation betreft”, reageerde de kandidaat-notaris daarop. “Voor de volledigheid: ik heb geen afspraken staan hieromtrent.” Daarop stopte Dentons de loonbetaling. MUTS-TROFEE De kwestie mondde uiteindelijk uit in een rechtszaak, waar meer details over de verstoorde arbeidsrelatie duidelijk werden. Zo blijkt uit de uitspraak dat tegen de kandidaat-notaris opmerkingen als “dom” en “muts” werden gemaakt, en dat op een gegeven moment een muts-trofee werd uitgereikt. De kandidaat-notaris voerde tijdens het proces haar eigen verdediging, en met succes: de rechtbank verwijt Dentons de verstoorde arbeidsrelatie “in ernstige mate” en oordeelt op vrijwel alle punten in het voordeel van de kandidaat-notaris. Dentons moet haar 150.000 euro billijke vergoeding betalen, naast ruim twintigduizend euro achterstallig loon en honderden euro’s aan aanvullende vergoedingen. (Martijn Kroese) VERSTOORDE ARBEIDSRELATIE: 150.000 EURO VERGOEDING VOOR KANDIDAAT-NOTARIS SEKSENEUTRALE WETTEN: ‘HOFRECHTER’ EN ‘OMBUDS’ De Nederlandse wetgeving is behoorlijk genderspecifiek. Functiebenamingen als raadsman of ombudsman zijn volledig ingeburgerd, terwijl ook vrouwen die rol vervullen. Dat kan anders, stellen onderzoekers voor. Wetten behoren sekseneutraal te worden opgesteld, zo staat in de Aanwijzingen voor de Regelgeving (het handboek voor wetgevingsjuristen). Genderneutraal formuleren houdt in dat woorden worden gebruikt die niet de suggestie wekken dat een specifiek geslacht de norm is. Toch komt dit vaak voor, ontdekten onderzoekers van HAN University of Applied Sciences, die samen met staatsraad en hoogleraar André Verburg tal van wetten naplozen. Uit hun onderzoek Genderneutrale formulering van wetgeving blijkt dat 74 procent van de persoonsaanduidingen in wetten (334 van de 451) ‘mogelijk genderspecifiek’ is (advocaat, arts, rechter, eiser, deelnemer, vreemdeling), terwijl vijf procent dat zeker is. Die laatste categorie komt veel voor in de boeken personen- en familierecht en erfrecht (van het BW) en in het Wetboek van Strafvordering. Denk daarbij aan functieaanduidingen als raadsman (komt verreweg het vaakst voor), raadsheer, ombudsman, burgemeester en huisvader. Een mooi voorbeeld van een genderneutraal begrip is rechtspersoon. JURIDISCHE RISICO’S In totaal vonden de onderzoekers 21 genderspecifieke persoonsaanduidingen, die 619 keer in de wetboeken staan. Voor het grootste deel is een direct toepasbaar en bestaand alternatief beschikbaar, concluderen zij. Zo is geneesheer te vervangen door arts, voorman door voorganger, koopman door handelaar en raadsman door advocaat. Voor raadsheer kan hofrechter of appelrechter een alternatief zijn, burgemeester kan burgerhoofd worden, ombudsman ombuds of ombudspersoon. Ook het gebruik van voornaamwoorden als zijn of haar kan genderneutraler. Hij en hem komen in de wetten veel vaker voor dan zij en haar. Uit een expertmeeting is gebleken dat de juridische risico’s van het wijzigen van de voorgelegde (mogelijk) genderspecifieke persoonsaanduidingen voor de betekenis van de wet in het algemeen laag wordt ingeschat. Alleen bij het vervangen van mogelijk genderspecifieke persoonsaanduidingen als eigenaar, bezitter en houder zijn problemen te verwachten, vanwege de juridische betekenis van eigendom, bezit en houderschap. (Michel Knapen)
Ben ik niet te kritisch om Zuidas-advocaat te zijn? Of te bescheiden? Of te ondernemend? Het antwoord is waarschijnlijk nee. Bij CMS kennen we de persoonlijke vragen van juristen, zoals Robert. Hier wacht je geen keurslijf maar krijg je in een team van enthousiaste vakmensen de ruimte om jezelf te ontwikkelen. En om onze cliënten op jouw manier terzijde te staan bij hun complexe vraagstukken. Bij CMS werken 6.300 juristen in meer dan 45 landen, waaronder in Nederland op de Zuidas. Ben jij ambitieus en scherpzinnig? Kijk, ook bij twijfel, op cms.law. Ben ik te kritisch om Zuidas-advocaat te zijn? cms.law
MR. 1 2025 / 9 nieuws Terug van weggeweest: na ruim vijftien jaar start Mr. dit jaar met een nieuwe serie van de rubriek de Gouden Peer. Voor de eerste aflevering kozen 25 arbeidsrechtelijke ‘peers’ de beste uit hun midden. De eerste Gouden Peer uit de nieuwe serie werd door hoofdredacteur Michiel van Kleef in het Leidse Academiegebouw uitgereikt aan Stefan Sagel, hoogleraar arbeidsrecht in Leiden en advocaat bij De Brauw Blackstone Westbroek. Een interview naar aanleiding van deze heuglijke gebeurtenis kunt u verderop in dit nummer lezen. Winnaar Sagel vertelt daarin over zijn liefde voor het arbeidsrecht, maatschappelijke impact, “mooie klachten boetseren” in cassatiezaken en zijn vuurtorentjesverzameling. Een eiseres die na een rechtszaak één cent aan dagvaardingskostenvergoeding te weinig kreeg toegekend en een verzoek deed om die cent alsnog te krijgen, vangt bot bij de kantonrechter in Rotterdam: ‘onvoldoende belang’. De eiseres kreeg 137 euro en 38 cent aan dagvaardingskosten vergoed nadat ze in een vonnis in het gelijk werd gesteld. De werkelijk door haar gemaakte kosten bedroegen echter 137 euro en 39 cent. Een verschil van slechts één cent, maar kennelijk voldoende aanleiding voor de eiseres om in oktober 2024 een formeel verzoek in te dienen om het vonnis aan te passen. ONBEDUIDEND Die actie neemt de rechter haar niet bepaald in dank af. In de in januari gepubliceerde uitspraak – die opmerkelijk kort en bondig is – wijst de rechter erop dat iemand alleen een rechtsvordering kan indienen als er sprake is van ‘voldoende belang’, en oordeelt dat dat ook geldt voor een herstelverzoek. “Zo wordt het rechterlijk apparaat niet belast met de verbetering van onbeduidende fouten.” De rechter wijst het verzoek dan ook af: “Het betreft hier een verschil van 1 cent. Dit maakt dat voldoende belang bij het herstelverzoek ontbreekt.” (Martijn Kroese) DAAR IS IE WEER: DE GOUDEN PEER RECHTER PAST VONNIS NIET AAN VOOR ÉÉN CENT DIGITALE EN HYBRIDE RECHTSZITTINGEN NOG NIET OP ORDE en technische storingen vormen ook een knelpunt. Daarnaast zijn er nog communicatieproblemen: in zaken waarin wordt gewerkt met tolken (zoals in vrijwel alle vreemdelingenzaken) is nog geen verbetering te zien. In jeugdbeschermingszaken blijft de veiligheid een knelpunt. Het is voor de rechter nog altijd onduidelijk of de rechtzoekende alleen in de ruimte is als de zitting digitaal plaatsvindt. (Michel Knapen) Door de coronapandemie ging de Rechtspraak massaal over op digitale zittingen. Dat leidde tot knelpunten, die een paar jaar later nog niet helemaal zijn opgelost. Digitale zittingen die tijdens de coronapandemie werden gehouden konden, zo blijkt uit een onderzoek uit 2022, de rechten van kwetsbare rechtzoekenden niet optimaal waarborgen. In de nieuwe studie Digitale zittingen in de Rechtspraak wordt nagegaan of aanvullende maatregelen effect hebben gehad in straf-, jeugdbeschermings-, vreemdelingen- en toezichtzaken. Het onderzoek is gedaan door wetenschappers van de universiteiten van Nijmegen, Leiden en Utrecht. Tegenwoordig is het beleid ‘fysieke zittingen, tenzij’. Dan kunnen verbale en non-verbale uitingen beter worden waargenomen, zeggen 426 rechters en raadsheren die hebben deelgenomen aan een survey. Als voordeel van digitale zittingen noemen zij: betere toegankelijkheid voor mensen in verband met reistijden, kosten en mobiliteitsproblemen, de mogelijkheid om deel te nemen vanuit een vertrouwde omgeving en minder emotionele stress voor rechtzoekenden. Als nadelen worden genoemd de kwalitatief minder goede communicatie en de storingsgevoeligheid van de technologie. MS Teams werkt op zich goed, maar dit platform mist volgens de rechters een professionele uitstraling. Er is ook geen wachtkamerfunctie waarin met deelnemers kan worden gecommuniceerd en er zijn geen goede mogelijkheden voor vertrouwelijk overleg tussen advocaat en rechtzoekende. KNELPUNTEN Nog steeds kennen digitale zittingen knelpunten. Zo is er geen wettelijke grondslag voor het houden van een digitale zitting, behalve in het strafrecht en voor vreemdelingenbewaring. De kwaliteit van de apparatuur Stefan Sagel (links) ontvangt de Gouden Peer uit handen van Mr.-hoofdredacteur Michiel van Kleef.
10 / Mr. 1 2025 meesters van de week 16 DECEMBER JOOST LINNEMANN Advocaat Joost Linnemann zwaaide na ruim dertig jaar af bij Kennedy Van der Laan. De laatste zes jaar was hij CEO van het advocatenkantoor. Een aantal jaar geleden zei u in een interview met Mr. dat advocaten ‘lastig te managen’ zijn. Welk advies heeft u voor uw opvolger? “In de eerste plaats zijn advocaten lastig te managen omdat ze eigenwijs en eigenzinnig zijn. Je moet je echter voortdurend realiseren dat juist die creativiteit en eigenzinnigheid ze tot heel goede advocaten maakt. Denk dat weg en er valt niets te managen. Maar het grootste probleem van leidinggeven in een partnerorganisatie is toch dat je geacht wordt de mensen te managen die over jouw benoeming en ontslag gaan. Dat betekent dat je het niet moet hebben van formele positie en bevoegdheden. Zodra je daar een beroep op moet doen, heb je eigenlijk al verloren. Het gaat veel meer om inspirerend leiderschap en het aanwakkeren van intrinsieke motivatie. Die tip zou ik mijn opvolger willen meegeven, wetend dat dat inspirerend leiderschap bij hem in goede handen is.” fantasie. Er komen ook lieden in voor die voor de volle honderd procent gecreëerd zijn. Met uitzondering van één oudcompagnon die in een verhaal een rol speelt. Er kunnen lezers zijn die de beschrevene met enige moeite kunnen achterhalen. Dat vind ik niet erg. Zijn buitenissig karakter wordt in milde bewoordingen aan de kaak gesteld.” Zijn de verhalen gebaseerd op zaken gebaseerd die u zelf heeft behandeld? “Nee, niet op zaken die ik behandeld heb. Wel op mensen die daarbij betrokken waren. Ook op kantoorgenoten en andere advocaten.” 9 DECEMBER SAM MAASBOMMEL Sam Maasbommel (Rijksuniversiteit Groningen) promoveerde op Ruimte voor regulering van politieke microtargeting. Mag dat zomaar, mensen bestoken met campagneberichten die op basis van data-analyse op maat zijn gemaakt? “Ja, althans binnen de daarvoor geldende Europese regelgeving zoals de AVG. Die maakt nogal uit, want waar er in Amerika levendige handel bestaat in persoonsgegevens, mag dit hier niet. (...) Welke ruimte er bestaat om microtargeting nader te reguleren, vormt de hoofdvraag in mijn proefschrift. Voorop staat dat je de techniek niet achteloos kunt verbieden – het is een vorm van campagnevoering en daarmee moet de staat voorzichtig omspringen, gelet op politieke grondrechten zoals de vrijheid van meningsuiting. Overheidsinterventie moet daarom gerechtvaardigd worden (‘dragend gemotiveerd’, in modern Haags). Gelet op de dreigingen voor het democratische proces valt hier mijns inziens zeker iets voor te zeggen. Te meer nu AI microtargeting in een stroomversnelling brengt en types als Elon Musk het digitale debat naar hun hand zetten.” De laatste stelling bij uw proefschrift luidt: “In een matineuzenmaatschappij blijft veel inspiratie en productiviteit onbenut.” Was uw proefschrift nog interessanter geworden als uw werkdagen om 11 uur zouden beginnen? “Het boek is, dat durf ik wel toe te geven, grotendeels na elf uur ’s ochtends geschreven. Zeker in de eerste jaren had ik veel vrijheid om mijn tijd in te delen. Dat gun ik iedereen! Ikzelf ben wat nocturnaler aangelegd, maar wil ochtendmensen hiermee natuurlijk niet in mijn keurslijf dwingen. Zie het als een pleidooi voor een ritme-inclusievere samenleving.” MEESTERS VAN DE WEEK Dit is een selectie van de uitspraken die de meesters van de week deden op www.mr-online.nl. Sam Maasbommel Jan Willem Sodderland Joost Linneman 2 DECEMBER JAN WILLEM SODDERLAND Oud-advocaat Jan Willem Sodderland (NautaDutilh) schreef de bundel Na mijn dood niet openen, met verhalen over list en bedrog. U schreef over list en bedrog, omdat u in uw loopbaan als advocaat “veel bedriegers en bedrogenen zag langskomen”. Waarom vond u dat inspirerend materiaal? “Het is buitengewoon aantrekkelijk om een minder florissante karaktertrek van iemand tot uitgangspunt voor een verhaal te nemen, en die wat uit te vergroten. Mijn verhalen zijn grotendeels fictie, gevoed door
MR. 1 2025 / 11 meesters van de week 23 DECEMBER JEROEN LATOUR Advocaat Jeroen Latour (Blenheim) werd door RTL Nieuws geïnterviewd over juridische aspecten van de foto van zanger/presentator Jan Smit. Het Europese Bureau voor Intellectuele Eigendom wees diens verzoek om zijn gezicht als merk te registreren af. Waarom zou iemand zijn gezicht als merk willen laten registreren? “Een merk hebben is een krachtig middel om op te treden tegen partijen die met jouw merk, in dit geval dus het gezicht van Jan Smit, aan de haal gaan. Hoewel het portretrecht ook bescherming biedt en je op basis daarvan kunt optreden tegen het gebruik voor bijvoorbeeld commercieel gewin, is het makkelijker optreden op basis van een merkrecht. Zowel in de bewijsvoering als ook bijvoorbeeld omdat je dan volledige proceskosten kan vorderen als iemand inbreuk maakt op jouw merk.” Biedt het portretrecht voor beroemdheden onvoldoende bescherming? “Een merk geeft betere economische bescherming voor beroemdheden. Daarom wordt deze rechtszaak door Jan Smit gevoerd. De toekomst zal uitwijzen of het portretrecht goed genoeg is om ons te wapenen tegen AI en deepfake-inbreuken.” 13 JANUARI MARTIEN SCHAUB Martien Schaub (Erasmus Universiteit Rotterdam) was een van de panelleden tijdens een debat over socialemediaverslaving onder kinderen, georganiseerd door de Vrije Universiteit. Is een totaalverbod op het gebruik van social media voor kinderen tot zestien jaar zoals Australië voorstaat zinvol, of kun je het beter anders aanpakken? “Als sociale media op een gezondere manier worden vormgegeven lijkt me een totaalverbod niet nodig. Ik zou er een voorstander van zijn om heel specifieke ontwerpeisen te stellen aan sociale media. De aspecten die sociale media het meest verslavend maken zouden verboden kunnen worden. Bijvoorbeeld het verbieden van bepaalde functionaliteiten zoals het automatisch instarten van filmpjes en het sturen van notificaties als gebruikers niet op het platform zijn. Aan wetenschappers die sociale media onderzoeken zou gevraagd kunnen worden welke functionaliteiten volgens hen het meest kwalijk zijn en verboden zouden moeten worden.” 20 JANUARI MARTIJN ZWENNES Martijn Zwennes (Spuistraat 10 advocaten) en zijn kantoorgenoten figureerden in de aflevering van het VPRO-programma De onmisbaren over de sociale advocatuur. Staatssecretaris Struycken van Rechtsbescherming heeft het over een nieuw kantoormodel, met diverse takken van de advocatuur daarin vertegenwoordigd. Ziet u daar wat in? “Vroeger was er een heel grote tegenstelling tussen sociale en commerciële advocatuur. Toentertijd had je advokatenkollektieven met een k waar iedereen – ook het ondersteunend personeel – evenveel verdiende. Dat is niet meer. Wij van Spuistraat 10 hebben naast de toevoegpraktijk een contract met een grote rechtsbijstandsverzekeraar. Bij ons op kantoor komen advocaat-stagiaires van grote commerciële kantoren stage lopen om procespunten te verdienen. Daarnaast verkopen we ook cursussen. Je bent als advocaat tenslotte ook ondernemer. Rechtshulp aan particulieren blijft echter wel een specialisme dat moeilijk is te combineren met fusies en overnames. De transactiepraktijk en andere praktijken waar het om groot geld gaat en de inkomsten hoog zijn, zijn moeilijk in een kantoor te combineren als daarin de verdiensten nauwelijks kostendekkend zijn. De ‘sociale units’ die er vroeger waren bij commerciële kantoren, zijn allen teloorgegaan.” 27 JANUARI NINA VAN CAPELLEVEEN Nina van Capelleveen (Universiteit Leiden) promoveerde op een dissertatie over radicalisering bij minderjarigen en de vraag hoe ver overheden mogen gaan om radicalisering tegen te gaan. Wat is het meest bijzondere, verrassende of opzienbarende dat u tijdens uw onderzoek hebt ontdekt? “Ik was vooral positief verrast door de grote bereidheid vanuit de praktijk om mee te werken aan het onderzoek. Ik heb meer dan veertig professionals gesproken die betrokken zijn bij de aanpak van radicalisering en besluiten hoe er in individuele gevallen wordt gereageerd op signalen van radicalisering. Hieronder vallen onder meer medewerkers van gemeenten, de politie, het Openbaar Ministerie, jeugdbescherming en de NCTV. De interviews zijn een heel waardevolle aanvulling op het onderzoek geweest, dus ik ben heel blij dat, ondanks de gevoeligheid van het onderwerp, zoveel professionals hebben meegewerkt aan het onderzoek.” Als u het voor het zeggen had, dan…? “Zouden juist aan de meest kwetsbaren in het recht de meeste middelen worden besteed.” • KENT U EEN POTENTIËLE MEESTER VAN DE WEEK? MAIL ONS! INFO@MR-MAGAZINE.NL Jeroen Latour Martien Schaub Martijn Zwennes Nina van Capelleveen FOTO: BLENHEIM
Zet die extra stap in jouw loopbaan Volg een meerdaagse opleiding bij OSR In elke fase van je loopbaan zoek je nieuwe kennis en vaardigheden. OSR juridische opleidingen heeft diverse unieke meerdaagse opleidingen waarmee jij het verschil kunt maken. In deze opleidingen krijg je alle kennis en leer je alle vaardigheden waarmee je die extra stap in je loopbaan kunt zetten. Startdatum Dagen Omschrijving Prijs NOvA Juridisch NOvA Niet Juridisch 4 maart 5 Leergang Onderwijsrecht PO en VO 3.000,- 25 4 maart 4 Basisopleiding sociaal zekerheidsrecht 2.500,- 20 5 maart 6 Leergang Vreemdelingenrecht regulier module A en B 3.300,- 30 5 maart 4 Leergang Vreemdelingenrecht regulier I module A 2.500,- 20 5 maart 4 Piketcursus Psychiatrisch Patiëntenrecht 2.500,- 20 7 maart 3 Basisopleiding algemeen bestuursrecht (Awb) 1.925,- 15 14 maart 3 Basiscursus Insolventierecht 1.925,- 15 20 maart 6 International Women Leadership Programme 6.450,- 30 9 april 2 Leergang Vreemdelingenrecht regulier II module B 1.275,- 10 8 mei 3 Basiscursus huurrecht woonruimte (incl. huurprijzenrecht) 1.925,- 15 8 mei 4 Basisopleiding huurrecht 2.500,- 20 13 mei 2 Basiscursus Verzekeringsrecht 1.275,- 12 15 mei 4 Basisopleiding arbeidsrecht 2.500,- 20 23 mei 5 Basisopleiding onderwijsrecht mbo 3.000,- 25 23 mei 3 Basisopleiding algemeen bestuursrecht (Awb) 1.925,- 15 19 juni 8 Women Leadership Programme 6.450,- 45 Deze cursuslijst bestaat uit de meerdaagse opleidingen die in het voorjaar plaatsvinden. Het volledige cursusaanbod is te vinden op de website van OSR. Ondanks alle zorg die besteed is aan deze cursuskalender kan het zijn dat er een onvolkomenheid of fout in de vermelde informatie staat. Deze cursuskalender is informatief van aard. Voor actuele informatie, kijk op onze website: osr.nl. Bekijk het volledige aanbod op osr.nl/cursusaanbod. Ben je op zoek naar een opleiding voor jouw hele organisatie, afdeling of team? Bekijk onze incompany mogelijkheden op osr.nl/incompany. ie, afdeling of team?
PERSONALIA 1 13 7 19 2 14 8 20 4 16 10 22 6 18 12 24 3 15 9 21 5 17 11 23 MR. 1 2025 / 13 Freshfields en houdt zich bezig met IP, IT, data protection en cybersecurity. Bij Stek in Amsterdam zijn twee nieuwe advocaten aangetreden: MATHIAS WIELINGA CARVAJAL (19) en DAWID SZTANDERA (20). Wielinga Carvajal werkte hiervoor bij De Brauw Blackstone Westbroek en is gespecialiseerd in corporate litigation, Sztandera komt van A&O Shearman en is gespecialiseerd in herstructurering & insolventie. ALEX LIJKWAN (21) is 1 januari gestart bij Taylor Wessing in Amsterdam. Daarvoor werkte hij bij Hielkema & co. Lijkwan is gespecialiseerd in real estate & vastgoed. JAN WILLEM MÖLLER (22) is sinds 1 januari partner bij TK advocaten notarissen in Amsterdam. Eerder werkte hij bij Tanner De Witt in Hong Kong en voor zichzelf. Hij is gespecialiseerd in corporate/M&A. Per 1 januari is ZERLIENE KRUIVER (23) begonnen bij de Leidense vestiging van TK. Ze komt van Habitat advocaten en is gespecialiseerd in vastgoed en publiekrecht. JULIA VAN LEEUWEN (24) is per 2 december begonnen bij Guldemond Advocaten in Amsterdam. Ze komt van Versteeg Wigman Sprey Advocaten en is gespecialiseerd in intellectueel eigendom. CARLIJN VAN DOOREN (1) is sinds 1 januari partner bij Banning Advocaten in Den Bosch. Daarvoor werkte ze bij Van Doorne. Van Dooren is gespecialiseerd in litigation. RUBEN VERMANG (2) is 1 januari begonnen als partner bij AKD in Brussel. Hij komt van Clifford Chance en is gespecialiseerd in vastgoed. MAURITS OUDENAARDEN (3) is sinds 1 november advocaat bij Achmea Schadeverzekeringen in Apeldoorn. Hij komt van Kennedy Van der Laan en is gespecialiseerd in aansprakelijkheidsrecht en verzekeringsrecht. Notaris LEON HOPPENBROUWERS (4) is 1 januari gestart als partner bij BarentsKrans in Amsterdam. Daarvoor werkte hij bij A&O Shearman. Hij houdt zich bezig met vastgoed. Ondernemingsrechtadvocaat DANIËLLE HACK (5) is sinds 1 januari partner bij BG.legal in Den Bosch. Ze was senior manager corporate law/M&A/restructuring bij PwC. MAURITS MAZEL (6) is 1 december begonnen als kantoordirecteur bij BJTK in Amsterdam. Daarvoor was hij HR-manager bij La Gro advocaten. TESSA VISSER (7) is 6 januari gestart als advocaat bij Blenheim in Amsterdam. Ze is afkomstig van Wintertaling en is gespecialiseerd in corporate en commercial litigation. Fiscaal advocaat HANS DRIJER (8) is sinds 1 januari partner bij BUREN in Amsterdam. Daarvoor werkte hij bij Tax at Work. Hij is gespecialiseerd in tax, ondernemingsrecht, fusies & overnames en richt zich onder meer op Kazachstan en China. Drijer brengt een negenkoppig team mee, onder andere bestaande uit MARCO HOOGESTEGER, WENDY HOUBEN, WILCO OVERINK, MAARTEN SMIT en ELLY TEL. MICHIEL JAEGER (9) is sinds 1 december legal director bij DLA Piper in Amsterdam. Daarvoor was hij senior manager legal bij KPMG. Jaeger is gespecialiseerd in de finance practice. CHRISTINE VREEDE (10) is per 1 januari begonnen als partner bij Florent in Amsterdam. Ze is afkomstig van NautaDutilh en is gespecialiseerd in dispute resolution. NILS GONZALEZ (11) en CINDY KARSDORP (12) zijn op 6 januari begonnen als partner respectievelijk advocaat bij Holla legal & tax in Den Bosch. Beiden zijn afkomstig van Sjöcrona Van Stigt Advocaten en zijn gespecialiseerd in financieel-economisch strafrecht. RUFUS ABELN (13) is sinds 1 januari partner bij Lemstra Van der Korst in Amsterdam. Hij was daarvoor werkzaam bij Ysquare. Abeln is gespecialiseerd in arbitrage, M&A en corporate litigation. LIESELOT OOSTERKAMP (14) is 1 januari begonnen als executive director bij Loyens & Loeff in Amsterdam/Rotterdam. Daarvoor was ze regional operating officer EMEA bij Baker McKenzie. NICK VAN DIJK (15) is sinds 1 januari partner bij Meijer Notarissen in Amsterdam. Daarvoor werkte hij als toegevoegd notaris bij AKD. Van Dijk is gespecialiseerd in ondernemingsrecht. STEFAN CAMPMANS (16) is per 1 januari begonnen als counsel bij Scott+Scott in Amsterdam. Hij werkte daarvoor bij bureau Brandeis. Campmans is gespecialiseerd in complexe litigation. SIEP JAN DE HAAN (17) is per 13 januari gestart bij SIX advocaten in Amsterdam. Hij komt van Nysingh advocaten & notarissen en is gespecialiseerd in bestuursrecht en omgevingsrecht. JAN-JAAP KONINGSVELD (18) is 1 november begonnen bij Stibbe in Amsterdam. Hij is afkomstig van Wilt u een overstap melden? Dat kan via het aanmeldformulier op de site: www.mr-online.nl/meld-een-carriereswitch/
14 / Mr. 1 2025 beter werk MARIEKE FABER is mede-oprichter van advocatenkantoor New Paradigm in Amsterdam. Ze is gespecialiseerd in klimaat- en duurzaamheidsrecht en was hiervoor verbonden aan NautaDutilh. “De stap om weg te gaan en een nieuw kantoor te starten, is het resultaat van een langer proces. Ik ben me de afgelopen jaren steeds meer zorgen gaan maken over bepaalde maatschappelijke thema’s, in het bijzonder over klimaatverandering en hoe we als land omgaan met de energietransitie. Het gaat gewoon te langzaam. Vanuit die zorg dacht ik steeds vaker bij mezelf: ‘Wat draag ik nu eigenlijk bij?’ Het antwoord op die vraag heeft een zoektocht in gang gezet. Ik ben me steeds verder gaan verdiepen in klimaat en duurzaamheidsthema’s, met name vanuit het recht. Dit heeft tot een heroriëntatie geleid van mijn praktijk en uiteindelijk ook tot het besef dat ik het anders wilde doen en daarvoor een schone lei nodig had.” STEPHAN HUIS IN HET VELD is in november begonnen als partner finance en restructuring bij Baker McKenzie in Amsterdam. Hij is gespecialiseerd in grote overname- Mr. overstappers In de rubriek Overstap van de week op onze site komen juristen met een nieuwe baan aan het woord. Hier enkele uitspraken van de overstappers. De volledige interviews zijn te vinden op https://www.mr-online.nl/mrs-van-de-week/ overstapmr-van-de-week/. • RUUD BRUNNINKHUIS, JAN GREIJDANUS, FRIEDERIKE HENKE, ULRICH KOEZE en KENJI OKANOHEIJMANS, partner bij BUREN • KOEN VAN WIJK, partner bij BarentsKrans • LUC GOLSTEIJN, partner bij Boels Zanders • SANDER THEUNISSEN, partner bij CLINT | Littler • BJÖRN SCHOUTEN, partner bij Boontje Advocaten & Mediators • RENÉE HUIJSMANS- ZWIJNENBURG, partner bij De Clercq Advocaten Notariaat • DENA MOKHBEROLSAFA, ANDRIES POLKERMAN, SIMON POLKERMAN en TIJMEN BRÜNE, partner bij CMS • WIM VAN MEEGDENBURG, partner bij La Gro • MAARTEN STEKELENBURG, partner bij DingemansVanderKind • IRMA KROON, partner bij Meijer Notarissen • TJINTA SCHEFFER-TERLIEN, partner bij Ploum • LISA-MARIE KOMP, partner bij Prakken d’Oliveira • ROOS ELEMANS, LOTTE HOVERBOON en DAISY NIJKAMP, partner bij Stibbe • MARTIJN LOTH, partner bij Taylor Wessing • NIKKI DECKERS, salary partner Advocaten Familie- & Erfrecht • RACHIDA RADDAHI, salary partner bij La Gro • LAURENS PRICKARTZ, counsel bij BUREN • AYŞEGÜL AVCI, NICOLE KUIJER en JILDAU YILMAZ, counsel bij CMS • ANNEBETH BLEEKER, counsel bij Hogan Lovells • WENDY VAN DEN NOULAND, counsel bij Van Traa Advocaten BENOEMINGEN De afgelopen periode hebben de volgende benoemingen plaatsgevonden: FINANCIEEL ADVISEUR VOOR NOTARIAAT & ADVOCATUUR van Boetzelaerlaan 24H • 3828 nS Hoogland • tel. 033-20 35 000 • info@ronBorgdorff.nl • www.ronBorgdorff.nl verzekeringen zowel zakelijk als particulier oa: • Beroeps- en Bedrijfsaansprakelijkheid • cyBerrisks- en datalekken • arBeidsongeschiktheid • verzuim • inventaris Groeide uw verzekeringskantoor zo groot, dat goede service voor u verleden tijd is? Of wilt u uw polissen toetsen aan de eisen van de moderne tijd? Ron Borgdorff is meer dan 25 jaar het vertrouwde adres voor advocaten, notarissen en vrijgevestigde juristen. Ouderwetse service, altijd bereikbaar en mét persoonlijke aandacht. Is uw oude verzekeringskantoor u ontgroeid? Wat een papierwinkel, vroeger hielpen ze mij nog… Maar hoe weet ik nu nog of ik goed verzekerd ben? Weet jij wie ik daar moet hebben? Ik was bij het kastje, nu bij de muur… Ik weet het ook niet meer, vandaag alweer een ander aan de lijn…
activiteiten SKILLS & CAPABILITIES: OVER HET OPGEWEKTE ZUSJE VAN FEEDBACK De afgelopen periode werden weer nuttige tips over werk en wat daarmee samenhangt gedeeld in de rubriek Skills & Capabilities op www.mr-online.nl. Is feedback geven achterhaald als instrument om elkaar aan te spreken op de werkvloer? Volgens coach en vaardigheidstrainer Rüna Honig lijkt het er wel op. Feedback is gericht op het verleden en dat kun je niet meer veranderen. Tegenwoordig kijken we liever vooruit: we willen ergens naartoe werken waarop we invloed kunnen uitoefenen. Feedforward wordt ook wel het opgewekte zusje van feedback genoemd, aldus Honig, die een voorbeeld geeft: stel jouw medewerker meldt zich een kwartier te laat op de teamvergadering, waardoor de vergadering te laat begint. Je kunt dan als teamleider bijvoorbeeld zeggen: “Wanneer we afspreken dat de teamvergadering om 09.00 uur begint, hecht ik eraan dat iedereen, ook jij, voor die tijd aanwezig is, zodat we op dat tijdstip ook echt kunnen beginnen. Hoe kun je ervoor zorgen dat je de volgende vergadering om 9.00 uur ook echt startklaar bent?” Dé beroepsvereniging van bedrijfsjuristen organiseert ook de komende periode weer verschillende interessante activiteiten: • 13 maart, 15.00–17.00 uur: Kennedy Van der Laan (met wie het NGB dit jaar samenwerkt als NGB Extra- kantoor) organiseert een bijeenkomst over Cybersecurity/ICT. Na afloop is er een netwerkborrel. Het andere NGB Extra-kantoor dit jaar is Greenberg Traurig. • 19 maart: de Beroepsopleiding Bedrijfsjuristen (SBB) gaat weer van start. • 3 april: de Senior Legal Counsel Academy (SLCA, voor ervaren bedrijfsjuristen) gaat van start. • 3 april: bijeenkomst van de NGB-sectie Mededingingsrecht. Ga voor het complete overzicht van alle NGB-activiteiten naar www.ngb.nl/agenda. Bedrijfsjurist en nog geen NGB-lid? www.ngb.nl. arbeidsthermometer De drie meest gevraagde juridische specialismen: 1 2 3 Compliance Commerciële contracten Corporate/M&A Arbeidsmarkt ook in 2025 krap Remco Feuth: “Mijn verwachting is dat de arbeidsmarkt in 2025 aanhoudend krap blijft, voor zowel vaste als interim posities. Daar komt bij dat de wereld om ons heen volatieler, onzekerder, complexer en meer ambigu is. Dat betekent eigenlijk nooit minder werk voor juristen, maar meer. Degenen die de kloof tussen juridische kennis en de strategie van het bedrijf of de cliënt kunnen overbruggen, kunnen echt het verschil maken. Dat maakt de rol van de inhouse jurist of advocaat steeds waardevoller. Uitstekende juridische expertise blijft natuurlijk vanzelfsprekend, maar vaardigheden als project management, data analyse en techsavviness (AI), maken je nog interessanter voor werkgevers en opdrachtgevers. Door technologie te omarmen en andere vaardigheden (verder) te ontwikkelen blijf je echt vooroplopen. De specialismen waarnaar bij ons momenteel het meeste vraag is zijn corporate/M&A, commerciële contracten en compliance.” Remco Feuth is consultant bij Voxius. en bedrijfsfinancieringen alsmede nationale en internationale herstructureringen. Wat is het beste advies dat hij ooit heeft gekregen? “Goede advocaten onderscheiden zich door te luisteren en vervolgens de juiste vragen te stellen. Daarbij worden, uitzonderingen daargelaten, geen oeverloze adviezen of verhandelingen per e-mail gestuurd. Zelden zijn e-mails langer dan één à twee alinea’s, juist wanneer zaken complexer worden. In dat opzicht geldt het mooie gezegde: in de beperking toont zich de meester.” ELZE ‘T HART is sinds 1 januari partner bij Dentons. Ze komt van Van Benthem & Keulen en is gespecialiseerd in Tech & Data. Welke ervaring uit de tijd dat ze actief was in de politiek helpt haar in haar werk? “Ik ben jarenlang actief geweest voor D66 en heb tijdens mijn studietijd in de gemeenteraad van Leiden gezeten. De combinatie van theorie (studie) en praktijk (de politiek) was zeer leerzaam. Ik heb een dieper begrip gekregen van het juridisch systeem en de complexiteit van het wetgevingsproces. Ik leerde het belang van pragmatisme en efficiëntie en ben daardoor oplossings- en resultaatgerichter geworden. De vaardigheden die ik destijds heb geleerd, zoals strategisch denken, complexe thema’s reduceren en inzichtelijk maken, presenteren, debatteren en onderhandelen, zijn nog steeds nuttig in mijn dagelijkse werk.” TIRZA CRAMWINCKEL is per 1 januari begonnen als partner bij Lubbers, Boer & Douma (LBD) in Den Haag, dat daarmee nu ook een advocaat in huis heeft. Cramwinckel is gespecialiseerd in belastingrecht en is afkomstig van Stibbe. “Onderscheidend aan LBD vind ik de unieke combinatie van inhoudelijke topkwaliteit, een academisch sterke basis en een uitstekende sfeer. LBD biedt als nichekantoor meer ruimte voor een op maat gesneden aanpak waarbij fiscale vraagstukken goed worden doordacht en tegelijkertijd het praktische eindresultaat voor cliënten centraal staat. Met optimisme en liefde voor het fiscale vak.” MR. 1 2025 / 15
DÉ PARTNER VOOR DE ADVOCATUUR Bahialaan 500A • 3065 WC Rotterdam • 010 - 820 88 16 • opdracht@vdk-gdw.nl www.vdk-gdw.nl Wij zijn een ambitieus gerechtsdeurwaarderskantoor en dé partner voor de advocatuur. Wij staan voor een accurate behandeling van uw opdrachten, een vast contactpersoon voor uw vragen en natuurlijk het zeer snel betekenen van uw exploten door heel Nederland.
DE BRAUW: widely recognised as the leading international law firm in the Netherlands. Our global approach; our long-term commitment to our clients; and our embrace of our role in society, makes De Brauw a uniquely special collective. While nourishing deep roots in Dutch society, our clients and our legal advice are truly international. From our headquarters in Amsterdam, we act as clients’ lead strategic and trusted adviser, delivering global support through our: • offices in London, Brussels, Shanghai and Singapore; • network of Best Friends’ firms; and • long-standing relationships with top-tier law firms abroad. Our independence ensures our autonomy to choose, and to collaborate with, only the very best. DOES THAT INCLUDE YOU? Twice a year, every year, we actively recruit bright and diverse legal talent to join our unique legal training institute. Here, in De Brauwerij (for Dutch lawyers) and The Brewery (for our international associates), the continuous development of our lawyers, tax advisers and notaries not only begins, but is inextricably coupled with their personal growth, so that they emerge as the next generation of top-tier legal talent. Our unique approach requires high levels of creativity, business integrity, diversity of thinking and a collaborative mindset to guarantee our standards in the way that we represent our clients. Our senior leadership traditionally comes from within our own ranks, trained by the generations before them in how we work. This is something we value highly and is uniquely De Brauw. FANCY BEING A LIFE-LONG STUDENT? With a continual growth mindset and an ambition to learn, De Brauw will provide you with a career-long challenge and an opportunity like no other. Not just in the Netherlands, but we have secondment possibilities to our offices (and/or those of our Best Friends’ firms) abroad, or you may even wish to explore working with one of our clients, in-house for a while. When you begin your journey with De Brauw (as an associate in either De Brauwerij or The Brewery), you will receive a fixed 3.5-year contract, and have the opportunity to be promoted to a senior associate at the end of that time. You will take part in an intensive training programme, handle your own matters, and be able to learn and practice all of the skills (both legal and interpersonal) that you need to thrive. No matter what your ambition is, we promise you this: there is no better launch pad, and we will be with you, supporting and cheering you on, every step of the way. CAN YOU PICTURE YOURSELF AT DE BRAUW? Well, why don’t you come and see for yourself. You may well be surprised. If you are in your final year of your Bachelor or master’s degree in law, Tax or Notarial Law, you may apply for a place on our annual business course. You will work on one of our pro bono matters and experience first-hand what it is like to have the opportunity to make a social contribution as a future lawyer, as well as enjoy many fun and social activities. Student traineeships and law assistant opportunities are also an excellent way to dip your toe in the water, to get to know us and the type of work that we do. With unique opportunities in every practice area, you will be able to learn, have fun, and make invaluable contacts. And, who knows, you may find out that you are hungry for more. CURIOUS TO FIND OUT HOW TO INVEST YOUR POTENTIAL? Then, we would love to meet you. Reach out to one of our Recruiters (Frida Meingast, Bodine Luteijn and Loetje Sala). You can find more information on our website, and discover when we will be attending a careers fair or conference near you. LOETJE SALA Recruitment Adviser (Campus) +31 6 34 20 50 49 loetje.sala@debrauw.com
16 / Mr. 1 2025 interview ‘BELOFTE VERMINDERING WERKDRUK MAGISTRATEN MOET WEL WORDEN INGELOST’ Rechter of vakbondsman? Marc Fierstra (Hoge Raad, Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak) is het allebei, zo blijkt uit een gesprek dat plaatsvond voor eind januari de nieuwe cao voor de rechterlijke macht werd ondertekend. Fierstra is even strijdbaar voor een sterke rechtsstaat als voor arbeidsvoorwaarden van rechters en officieren van justitie. “Rechters verdienen heel netjes hoor, maar elders kunnen juristen meer verdienen.” door Michel Knapen foto’s Corbino
MR. 1 2025 / 17 interview
18 / Mr. 1 2025 interview “HET RECHT ONTWIKKELEN, RECHTSEENHEID CREËREN, IK VIND HET FASCINEREND” Aan een wand van zijn werkkamer hangen zo’n honderd koelkastmagneetjes, van plaatsen die hij zelf heeft bezocht of waar z’n zoons zijn geweest – die nemen er dan een mee voor pa. De meest opvallende: eentje met het portret van Poetin, meegenomen door de zoon die in het verleden zaken deed met Rusland. Dat de Russische leider, die als verdachte van oorlogsmisdaden behoort te verschijnen voor het Internationaal Strafhof, aan zijn muur hangt, daar heeft Marc Fierstra, raadsheer in de Hoge Raad, geen moeite mee. “Het is een dubbelbeeld. Sta je links, dan kijkt hij anders dan wanneer je rechts staat. Het blijft een sinistere afbeelding, maar het is goed dat de rule of law ook in oorlogssituaties geldt en dat een onafhankelijke rechter hierop toeziet.” Aan de muur hangen verder foto’s van onder andere de Nederlandse fotograaf en antropoloog Teun Voeten, over het dagelijks leven in Amerika. “Omdat ik ze mooi vind. Zoek er maar geen relatie met mijn werk achter. Het doet me hooguit realiseren dat ook gewone dingen bijzonder kunnen zijn.” Ook opvallend: een poster – met zijn getekende gezicht erop – die is gemaakt toen Fierstra na twintig jaar afscheid nam van het Nederlands Tijdschrift voor Europees recht, waarvan hij een van de oprichters was. Hij vertrok er toen hij in 2021 voorzitter werd van de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak, en toen er te weinig tijd zou overblijven voor het redactiewerk. Hoe voelt het om iedere ochtend hier binnen te lopen? Het is wel de Hoge Raad, geen – met alle respect – plattelandsrechtbank. “Het is ook gewoon een baan hoor. Als mensen bij ons komen, hebben al twee rechterlijke instanties naar hun zaak gekeken. In beginsel hoort dat goed te zijn afgerond, maar rechters kunnen soms falen; vaker gaat het echter om keuzes die kunnen worden gemaakt. In elke zaak die wij krijgen zit een dilemma. Het recht ontwikkelen, rechtseenheid creëren, ik vind het fascinerend. Niets kan hier op de automatische piloot, bij alles wordt een beroep gedaan op je creativiteit. Dit werk is niet inwisselbaar met werken bij een rechtbank of gerechtshof. Wat wij doen is niet beter of hoger, wel anders omdat hier het finale woord wordt gesproken. Ik ben mij ervan bewust dat iedereen naar ons kijkt – burgers, advocaten en ook andere rechters, die hun vonnissen weer richten naar ons oordeel.” VERGEVING EN VERZOENING Fierstra is geboren in Velsen. Zijn vader was huisarts, zijn moeder hielp mee in de praktijk. In die voetsporen wilde Fierstra niet treden, iets te veel een alfa, maar hij wilde wel iets dat ook maatschappelijk relevant is. “Mijn ouders hebben beiden als tiener de Tweede Wereldoorlog meegemaakt. Mijn vader is gedeporteerd geweest, hij heeft echt onder de oorlog geleden en zijn tol betaald. Wat ze mij hebben meegegeven is de kracht van vergeving en verzoening. Dat hoort misschien ook bij die generatie. Zij hebben Duitsers nooit wraakzuchtig bejegend. We moeten toch samen verder. Dat nam ik mee toen ik mijn studiekeuze bepaalde: internationaal en Europees recht.” Fierstra ging naar de Universiteit van Amsterdam, waar hij Nederlands recht deed naast de internationaalrechtelijke studie met keuzevakken als Europees recht en economisch ordeningsrecht. De drie jaar daarna als advocaat ervaarde hij als een ‘mooie allround opleiding’, maar hij stapte wel over naar de ambtenarij, waar hij terechtkwam in de Europese procespraktijk. Vervolgens vier jaar naar het Hof van Justitie in Luxemburg, als referendaris – “dat is iemand die min of meer hetzelfde doet als de rechter waarvan hij medewerker is, behalve het nemen van beslissingen”. Eenmaal terug in Nederland werd hij hoofd van de afdeling Europees recht van het ministerie van Buitenlandse Zaken, waarvoor hij veel in Luxemburg en Brussel zat. “Voor een hardcore jurist zoals ik is het aantal carrièremogelijkheden op een departement niet zo groot. Bij het College van Beroep voor het bedrijfsleven kwam ik terug bij mijn oude liefde, het economisch ordeningsrecht.” Na tien jaar raadsheer te zijn geweest bij het CBb, trad Fierstra in 2009 toe tot de Hoge Raad. Hij maakt momenteel deel uit van de belastingkamer. Nooit de ambitie gehad om carrière te maken op de Zuidas? “In de drie jaar dat ik in de advocatuur zat werd nogal uit de heup geschoten. Op hoog niveau, maar wel schieten uit de heup. Een cliënt belde en wilde direct een antwoord. Dat kreeg hij dan vaak ook. Maar ik had behoefte aan meer diepgang en bezinning. Een probleem was ook dat ik mijn praktijk moest verdelen tussen het kantoor in Rotterdam en het kantoor in Brussel. Voor cliënten zat je steeds op de verkeerde plaats. Ik vond het niet erg om weg te gaan. Kijk, als je jong bent, is de advocatuur aantrekkelijk. Snel, commercieel, soms wat glamour – hoewel dat vroeger veel minder was.” ARBEIDSVOORWAARDEN Dat Fierstra ook een vakbondsman is, blijkt wel uit het feit dat hij al snel in het gesprek de arbeidsvoorwaarden van rechters te berde brengt. In die tijd, zegt hij, doelend op zijn jaren als advocaat, werd voor het inkomen van een raadsman nog gekeken naar het salaris van een vicepresident bij een rechtbank. Tegenwoordig kunnen advocaten veel meer verdienen, zeker bij de grote kantoren. Sociaal advocaten zouden moeten uitkomen op salarisschaal 12 bij het Rijk, niveau beleidsjurist, een net inkomen, geen vetpot. Maar het ‘gemiddelde’ in de advocatuur wordt vertekend door de partners die jaarlijks vijf à zes ton mee naar huis nemen.
www.mr-online.nlRkJQdWJsaXNoZXIy ODY1MjQ=