Mr. magazine voor juristen nachtkastje Wat leest Sikke Kingma (Pels Rijcken)? 57 WWW.MR-ONLINE.NL • JAARGANG 21 • NUMMER 3 • JUNI 2025 CONSUMENTENRECHT speeltuin en mijnenveld GOUDEN PEER Wendy Schrama beste familierechtjurist RESERVISTEN nuttige afwisseling met juristenbestaan Ingrid Leijten (Tilburg University): ‘Misschien moet ik gaan tiktokken over de Grondwet’ groeten uit Armenië Esther de Rooij (Rb. Amsterdam) 52
Wilt u altijd op de hoogte zijn van de nieuwste ontwikkelingen en voorop lopen in uw vakgebied? Met het Altijd scherp-abonnement van het CPO kiest u 6, 12 of 24 maanden maanden lang onbeperkt uit ons aanbod. U kunt cursussen op locatie combineren met onze webinars. Zo blijft u altijd scherp. Voor een vaste en scherpe prijs. Volop leren met het Altijd scherp-abonnement Altijd messcherp 6 maanden • Een half jaar geldig • Onbeperkt toegang tot cursussen en webinars • 1.550 euro (btw vrij) Altijd superscherp 12 maanden • Een jaar geldig • Onbeperkt toegang tot cursussen en webinars • 1.750 euro (btw vrij) Altijd vlijmscherp 24 maanden • Twee jaar geldig • Onbeperkt toegang tot cursussen en webinars • 3.250 euro (btw vrij) Wilt u ook onbeperkt cursussen en webinars volgen? Meest gekozen Meer info en aanmelden: cpo.nl/altijdscherp
MR. 3 2025 / 3 redactioneel Nadat eerder Femke Halsema (als parlementariër van GroenLinks) en de staatscommissie-Remkes pleitten voor toetsing aan de Grondwet door rechters of een constitutioneel hof, zetten de inmiddels demissionair minister Uitermark (Binnenlandse Zaken) en staatssecretaris Struycken (Justitie) het onderwerp opnieuw op de politieke agenda. In hun contourennota werkten ze twee concrete voorstellen uit het regeerprogramma verder uit: gedeeltelijke opheffing van het toetsingsverbod uit artikel 120 Grondwet (constitutionele toetsing door rechters) en de oprichting van een constitutioneel hof. Aan dat hof kunnen rechters vragen of een wet in overeenstemming is met de Grondwet. De bewindslieden wilden zo de rechtsbescherming van de burger verbeteren. Die kan nu al een beroep doen op het EVRM en het Europees Handvest, maar de Grondwet biedt op sommige punten meer bescherming, bijvoorbeeld als het gaat om het recht op een eerlijk proces. Bovendien komt de Grondwet door het voorstel meer tot leven, aldus de bewindslieden. Rechtsgeleerden noemen nog meer voordelen van constitutionele toetsing. Rechters kunnen steviger optreden tegen politiek falen. De Toeslagenaffaire had misschien voorkomen kunnen worden. En de discussie over het Urgenda-arrest was minder gepolariseerd geweest als een constitutioneel hof zich eerst had gebogen over de interpretatieruimte van de verplichtingen van de artikelen 2 en 8 EVRM. Een ander voordeel is dat door toetsing het besef van de Grondwet groeit, zegt hoogleraar Ingrid Leijten in een interview in deze editie van Mr., om eraan toe te voegen: “Vergeet ook niet: het EVRM kúnnen we opzeggen.” Tegen een constitutioneel hof bestaat weerstand onder rechtswetenschappers. Dat kan een politiek orgaan kan worden, omdat het parlement een rol heeft bij de benoeming van de leden van het hof. Voormalig president van de Hoge Raad Geert Corstens voorzag in een opiniestuk in het Nederlands Juristenblad onder meer een prestigestrijd tussen nationale hoogste gerechten. In een poll op Mr. Online noemden juristen onlangs het bezwaar dat ingewikkelde procedures juist averechts werken voor rechtsbescherming. Een constitutioneel hof maakt de rechtsstatelijke puzzel daarom waarschijnlijk nodeloos ingewikkeld. Voor toetsing door rechters valt meer te zeggen. Het is makkelijker inpasbaar in het huidig juridisch systeem, waarin rechters al gewend zijn om te toetsen aan verdragen, en kan een verrijking van onze rechtsstaat worden. Hopelijk zetten de opvolgers van Uitermark en Struycken het onderwerp ook op de agenda. Verrijking van de rechtsstaat MICHIEL VAN KLEEF managing editor (vankleef@mr-magazine.nl) Mr. is hét onafhankelijk magazine voor juristen. Het bericht, belicht en becommentarieert actuele zaken in de juridische wereld. Het magazine verschijnt zes keer per jaar. Mr. heeft een website, www.mr-online.nl, en kent ook een wekelijkse nieuwsbrief. Informatie over abonnementen en adreswijzigingen: zie verderop onder Abonnementen en Adreswijzigingen. Redactieadres Donkere Spaarne 14 rd, 2011 JG Haarlem mail: redactie@mr-magazine.nl Redactie Michiel van Kleef (managing editor) mr. drs. Michel Knapen mr. Peter Louwerse mr. Karen Rijlaarsdam (eindredacteur) drs. Christa Rompas (bureauredacteur) Vaste medewerkers mr. Jurjen Boorsma (Arrest van de maand) mr. Alieke Bruins drs. Martijn Kroese mr. Sam Maasbommel mr. Henriette van Wermeskerken Fotografie Corbino, Chris van Houts, Geert Snoeijer Website www.mr-online.nl Uitgeverij Uitgeverij Mr. BV Donkere Spaarne 14 rd, 2011 JG Haarlem Charley Beerman (publisher) mail: uitgever@mr-magazine.nl Ontwerp & vormgeving colorscan bv, www.colorscan.nl Drukwerkinkoop en productiebegeleiding RVV/Grafisch, Almere Media-advies Bas van Wooning, 06 47731707 mail: bas@vanwooningmedia.nl Abonnementen Gratis voor alle als zodanig in Nederland werkende juristen en wo-studen- ten rechten. Ga hiervoor naar: www.mr-online.nl/abonneren Adreswijzigingen en opzeggingen www.mr-online.nl/abonneren Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever openbaar worden gemaakt of verveelvoudigd. ISSN 1388-3372 Copyright Uitgeverij Mr. BV 2025
BLIJF OP DE HOOGTE MET MR. ABONNEER JE OP ONZE NIEUWSBRIEVEN OVERZICHT VAN ONZE NIEUWSBRIEVEN MR. NIEUWSBRIEF – WEKELIJKS Het laatste juridische nieuws, vacatures en evenementen overzichtelijk in één nieuwsbrief. BETER WERK NIEUWSBRIEF – MAANDELIJKS Tips en inzichten voor je carrière. SNELRECHT NIEUWSBRIEF – MAANDELIJKS Een snelle update van de meest gangbare rechtsgebieden. DIGITAAL MAGAZINE – 6 X PER JAAR De digitale versie van Mr. magazine. MR. IN BUSINESS – PERIODIEK Update van alle ontwikkelingen rond Mr. voor onze zakelijke relaties. Hét platform voor de juridische professional en de ambitieuze rechtenstudent HOE ABONNEREN? • Ga naar www.mr-online.nl/nieuwsbrief • Kies de nieuwsbrief of nieuwsbrieven van jouw keuze • Vul je gegevens in en je bent klaar! WAAROM ABONNEREN? • Gratis en vrijblijvend • Altijd het relevante juridische nieuws direct in je inbox • Geselecteerd en samengesteld door de redactie van Mr. • Speciaal gericht op jou, jouw interesses en jouw carrière
MR. 3 2025 / 5 mr. 3 2025 Interview Ingrid Leijten 18 Het is bepaald niet overbodig om het over de rechtsstaat te hebben, vindt hoogleraar constitutioneel recht Ingrid Leijten. “Misschien moet ik op TikTok gaan en als influencer vertellen over de Grondwet en grondrechten.” Gouden Peer 34 De Gouden Peer familierecht gaat naar Wendy Schrama, hoogleraar familierecht en rechtsvergelijking aan de Universiteit Utrecht en onderzoeksleider van UCERF, Utrecht Centre for European Research into Family Law. Consumentenrecht 46 Europees consumentenrecht legt de lat voor verkopers en handelaren steeds hoger, met pittige sancties voor handelaren die juridische steken laten vallen. Onder juristen zorgt dat regelmatig voor discussie, en soms zelfs voor verbijstering. Groeten uit Armenië 52 De Amsterdamse rechter Esther de Rooij is betrokken bij een project dat zich bezighoudt met het versterken van de Armeense rechtspraak. Ze schrijft over haar ervaringen. JUNI Juristen als reservist Vier juristen vertellen waarom zij reservist zijn geworden, wat dat inhoudt en wat het betekent voor hun functie als advocaat of rechter. “Het is fijn om iets te kunnen bijdragen aan de verdediging van onze vrijheid, als dat nodig wordt.” 26 18 34 Nieuws 6 KORTE BERICHTEN, over onder meer: moet de advocatuur AI-kantoren als Garfield vrezen, poll over constitutionele toetsing, rechter gooit muntje op en meedenken met de Hoge Raad 11 MEESTERS VAN DE WEEK 15 BETER WERK, met onder meer personalia, overstappers van de week en de arbeidsthermometer Column 25 ARREST VAN DE MAAND Blijft de Beemster van België? Rubriek 41 MURAAL Het nieuwe onderkomen van mediationkantoor YoumanFischer Subsidiair 55 LEZEN Erik Verweij (Yur Advocaten) recenseert Vandaag is geen dag voor verraad van Robbert Pollack 57 NACHTKASTJE Wat leest advocaat Sikke Kingma (Pels Rijcken)? 58 NETWERKEN Willem Witteveen-lezing, over natuurbeschermingsrecht “We moeten de constitutionele ongeletterdheid doorbreken” INGRID LEIJTEN 2025
6 / Mr. 3 2025 nieuws MOET DE ADVOCATUUR AI-KANTOREN ALS GARFIELD VREZEN? bijzonder hoogleraar advocatuur aan de Universiteit van Amsterdam en advocaat bij Kennedy Van der Laan. “Een advocatenkantoor is uiteindelijk ook een bedrijf. Als een deel van het werk wegvalt, dan is er altijd impact. Dat is niet iets unieks van AI, maar is inherent aan technologische innovatie. Toen de computer de typemachine verving, gebeurde iets soortgelijks.” Broekhuizen wijst tegelijkertijd op de verregaande beroepsregulering van advocaten in Nederland. “De Advocatenwet stelt eisen, bijvoorbeeld dat je zelfstandig verantwoordelijk bent voor de kwaliteit van je dienstverlening. Wat doe je dan als de volumes toenemen? Je kunt geen kwaliteit garanderen als je honderden, misschien wel duizenden zaken per jaar afwikkelt. Er kan binnen de huidige Nederlandse regelgeving best ruimte zijn voor initiatieven als Garfield, maar het persoonlijke element bij procedures met een verplichte procesvertegenwoordiging blijft.” Dat laatste weet Streep echter nog lang niet zo zeker. “Ik hoor die reactie natuurlijk continu: ‘er zal altijd behoefte blijven aan de advocaat’. Maar we moeten reëel zijn: mensen willen geen advocaat. Mensen willen een oplossing voor hun juridische probleem.” (Martijn Kroese) Het ‘eerste advocatenkantoor zonder advocaten’, zo presenteerde de Britse techstartup Garfield Law zichzelf begin mei. Geheel op basis van een AI-systeem, en (vrijwel) geheel zonder menselijke interventie, helpt het bedrijf inmiddels cliënten met tal van juridische diensten. “Ergens sneuvelt een advocaat”, kopte de Britse krant The Times kort na de lancering van Garfield Law. ’s Werelds eerste volledig door AI gerunde advocatenkantoor kreeg begin mei goedkeuring van de Britse Solicitors Regulation Authority (SRA) en richt zich sindsdien op cliënten met openstaande facturen of andere financiële vorderingen. Voor de kosten hoeft die cliënt het niet te laten. Voor zo’n twee pond stelt de AI-robot namelijk geheel gepersonaliseerde ‘blafbrieven’ op. En voor een paar tientjes stelt Garfield alle documenten op die je nodig hebt om daarna naar het small claims court te stappen, waar Britten vorderingen tot 10.000 pond kunnen voorleggen aan de rechter. Gedurende dat proces spreek je niet één keer met een jurist. LAWINE “Het verraste mij totaal niet. Ik zie dit als een onontkoombare ontwikkeling”, zegt Nora Streep over Garfield Law. Streep is als directeur van The Law Firm School betrokken bij de opleiding van Nederlandse advocate en is daarnaast verbonden aan de projectgroep Digitalisering van de Nederlandse Orde van Advocaten, waar AI vanzelfsprekend een veelbesproken thema is. “Heel veel advocaten denken: het zal zo’n vaart wel niet lopen. Dan moet ik als metafoor altijd denken aan een lawine. Bij een lawine is de onderlaag al lang in beweging, als de bovenlaag nog stilligt. Als je de bovenlaag eenmaal ziet bewegen, ben je te laat om nog te vluchten. De onderlaag van de AI-lawine is voor de advocatuur al een tijdje aan het bewegen.” STUCWERK “De advocatuur heeft heel lang profijt gehad van haar kennismonopolie”, vindt oud-advocaat en voormalig Head of Legal bij ASML Douwe Groenevelt, die momenteel bezig is met het starten van een bedrijf dat professionele dienstverleners helpt met de inzet van AI. “Neem het Nederlandse MKB. Duizenden euro’s betalen voor juridische hulp bij een geschil of overname is heel normaal in die sector. Dat terwijl veel van de onderdelen van zo’n traject massaproductie zijn: steeds weer hetzelfde doen voor tarieven tot wel driehonderd euro per uur. Garfield Law toont nu voor het eerst in de praktijk aan dat dat kennismonopolie wel degelijk door AI kan worden doorbroken. Stel dat je voor een paar tientjes zelf een machine zou kunnen huren die jouw muren gladstrijkt, zou je dan nog een duurbetaalde stukadoor inhuren voor je stucwerk?” IMPACT Dat de opkomst van bedrijven als Garfield Law in Nederland eveneens invloed zal hebben op de advocatuur, voorziet ook Jan Broekhuizen, Nora Streep Douwe Groenevelt Jan Broekhuizen
MR. 3 2025 / 7 nieuws In een poll op LinkedIn vroeg Mr. juristen naar hun mening over constitutionele toetsing. De meeste deelnemers zijn voorstander van toetsen aan de Grondwet door de rechter. Van de 268 deelnemers koos 56 procent voor de optie dat alleen de ‘gewone’ rechter wetten in formele zin mag toetsen aan de Grondwet. 22,4 procent wilden geen constitutionele toetsing, 21,6 procent was voorstander van een nog op te richten constitutioneel hof. Relatief veel rechtenstudenten kozen voor deze laatste optie, en relatief weinig advocaten. BLANCO CHEQUE Onderzoeker recht en ethiek Henk van Leeuwen koos voor een constitutioneel hof, maar gooit wel een nieuw balletje op: de vraag welke interpretatiemethodes dat hof (of een andere rechter) zal hanteren. “Willen we een blanco cheque geven aan een constitutioneel hof – of aan een andere rechter – en de volksvertegenwoordiging ondergeschikt maken aan de ideeënwereld van een select gezelschap? Is er zo’n dreiging van ochlocratie dat een dergelijke hiërarchie tussen die twee staatsmachten wenselijk is?” ‘Gepensioneerd overheidsjurist’ Huub Linthorst analyseert waarom alle rechters wetten aan de Grondwet zouden moeten kunnen toetsen. “Toetsen van lagere aan hogere regelgeving is gewoon rechterswerk. Dat doen ze nu al prima – met één uitzondering: het toetsen van wetten aan de Grondwet. Verder zouden we de staatsinrichting in het algemeen en de organisatie van de rechtspraak in het bijzonder niet ingewikkelder moeten maken dan nodig is. Dat zouden we doen als we een speciaal constitutioneel hof inrichten.” NUT TE BEPERKT Bedrijfsjurist Jeroen Hilbrink vindt het nut van constitutionele toetsing in Nederland te beperkt. “We kunnen EU-regelgeving niet toetsen aan de Grondwet – op zich logisch, want anders werkt de EU niet. Het nadeel is evenwel dat ons land zoveel soevereiniteit aan ‘Brussel’ heeft gegeven dat er weinig onderwerpen over zijn waarop we zelfstandig kunnen beslissen en waar een constitutioneel hof dus iets van mag vinden.” (Michel Knapen) 78 PROCENT JURISTEN VOOR CONSTITUTIONELE TOETSING HOF: ‘BESLISSEN DOOR MUNTJE OP TE GOOIEN IS VOLSTREKT ONAANVAARDBAAR’ Een rechter van de rechtbank Midden-Nederland gooide een muntje op om te bepalen waar een kind van twee gescheiden ouders naar de basisschool zou gaan. Volstrekt onaanvaardbaar, oordeelde het hof Arnhem-Leeuwarden. Twee ex-echtgenoten hebben een co-ouderschapsregeling voor hun kind. Dat gaat goed totdat het kind naar de basisschool moet. De ouders wonen ruim twee uur rijden van elkaar vandaan. Allebei willen ze dat het kind in hun woonplaats naar school gaat, en daar dan dus ook zijn hoofdverblijfplaats heeft. Ze komen er niet uit en stappen naar de rechter. Die komt er ook niet uit, en laat uiteindelijk het lot bepalen door in bijzijn van de griffier een munt op te gooien. In zijn uitspraak legt hij uit dat hij hiertoe is gekomen omdat de weegschaal niet naar een van beide kanten doorsloeg. De woonsituatie, de mogelijkheden om het kind door de week op te vangen, de opvoedsituatie en het combineren van werk en zorg zijn bij beiden even goed. De rechtbank staat daarom voor “een heel lastige beslissing” en kiest ervoor het lot te laten bepalen. “De ouders hebben tijdens de mondelinge behandeling de indruk gegeven dat zij een dergelijke lotsbepaling als beslissing kunnen accepteren.” ONAANVAARDBAAR De munt beslist in het voordeel van de vader. De moeder gaat in hoger beroep. Ze stelt dat sprake is van een kennelijke misslag, nu de rechtbank haar beslissing heeft gebaseerd op het opgooien van een muntje. Het hof Arnhem-Leeuwarden is het daarmee eens. Het nemen van een beslissing op basis van het opgooien van een muntje is “volstrekt onaanvaardbaar. Een dergelijke handelswijze past niet in het rechtssysteem waarin het belang van een kind een eerste overweging dient te zijn.” Maar omdat het kind inmiddels naar school gaat in de buurt van de vader en het daar naar zijn zin heeft, wordt de beslissing van de rechtbank niet geschorst, zoals de moeder wilde. Het hof vindt het belangrijk om de huidge situatie zoveel mogelijk te continueren, totdat er in de bodemzaak een definitieve beslissing is genomen. Ga voor actueel juridisch nieuws en uitgebreidere versies van deze berichten naar www.mr-online.nl
AI van Basis en Principes naar de Praktijk Juridisch Leiderschap Onderstaande opleiding is in samenwerking met Geheel online te volgen Actualiteitenreeks Next Step Privacy Compliance Start 11 september 2025 | 18 PE-uren Start 24 september 2025 | 32 PO-punten Bekijk ons aanbod via outvie.nl/legal Start 18 september 2025 | 18 PE-uren Duurzaamheidsrecht en ESG in de praktijk Start 7 oktober 2025 | 18 PO-punten Verdieping van de IT-contractspraktijk Start 28 oktober 2025 | 24 PO-punten Certified AI Governance & Compliance Officer Start 10 oktober 2025 | 18 PE-uren Dataprotectie & Privacy Actualiteitencongres 2025 2 & 3 oktober 2025 | 12 PE-uren op het gebied van AI, leiderschap, bedrijfskunde, privacy, compliance of IT-contracten
MR. 3 2025 / 9 nieuws De belastingkamer van de Hoge Raad geeft derden de gelegenheid mee te denken in het kader van een cassatieprocedure over de hoogte van het belastingrentepercentage vennootschapsbelasting. Om tot een goede beslissing in de zaak te komen, doet de belastingkamer – voor het eerst – een beroep op de amicus curiae-regeling: de gelegenheid voor derden om proactief mee te denken. Deze regeling bestaat sinds 2021 en geeft de hoogste bestuursrechters de mogelijkheid om inbreng te vragen van externe ‘meedenkers’ (amicus curiae betekent vriend van de rechtbank). Zo kan de rechter zich een beter en completer beeld vormen van de maatschappelijke impact van de beslissing die hij moet nemen. De Raad van State deed al een aantal keer een beroep op meedenkers, de Hoge Raad nog niet. Bij de Hoge Raad loopt nu een cassatieprocedure over de hoogte van het belastingrentepercentage op de belastingaanslag vennootschapsbelasting. Dat percentage is in 2022 van vier procent of minder verhoogd naar acht procent. De rechtbank Noord-Holland verklaarde de bepaling in een rechtszaak onverbindend, waarop de staatssecretaris van Financiën in (sprong)cassatie ging. Omdat de uitspraak van de Hoge Raad ook gevolgen kan hebben voor andere bedrijven en organisaties, geeft de belastingkamer iedereen de mogelijkheid om een inbreng te leveren door op een aantal vragen te reageren. Rotterdamse rechtenstudenten hebben onlangs voor het eerst de module Sociale Advocatuur binnen het honoursprogramma kunnen volgen. Naast het reguliere studieprogramma volgen honoursstudenten aan de Erasmus School of Law extra modules voor verdere verdieping in diverse juridische vakgebieden. Zij konden voor het eerste kiezen voor een module over de sociale advocatuur. De Erasmus Universiteit werkt hiervoor samen met de Raad voor Rechtsbijstand en Sociaal Advocaten Rotterdam. Studenten die de module volgen, leren over het systeem van gesubsidieerde rechtsbijstand en actuele trends binnen de sector. Daarnaast nemen ze deel aan een paneldiscussie van de Vereniging Sociale Advocatuur Nederland en is er een moot court waarbij ze in de huid kruipen van een sociaal advocaat. Volgend jaar kunnen studenten ook stage lopen bij een sociaal kantoor. EXTENDED MASTER De Erasmus Universiteit is niet de eerste universiteit die met initiatieven komt om te pogen de belangstelling voor de sociale advocatuur te vergroten. In de zomer van 2024 kondigde de Tilburg University al een extended master sociale advocatuur aan, die dit studiejaar voor het eerst van start is gegaan. MEEDENKEN MET DE HOGE RAAD AANDACHT VOOR SOCIALE ADVOCATUUR IN STUDIE HERONTHULLING PLAQUETTE VOOR OMGEKOMEN ADVOCATEN Maurits van Voolen belandde in oktober 1943 in Kamp Westerbork en kwam via Theresienstadt en Auschwitz in Dachau terecht. Daar overleed hij begin 1945 op 38-jarige leeftijd. Hij was een van de 137 Nederlandse advocaten die de oorlog niet overleefden. 108 van hen waren Joods. (Karen Rijlaarsdam) De Joodse advocaat Maurits van Voolen overleed op 9 januari 1945 in Dachau. Begin mei woonden nazaten van hem de ‘heronthulling’ bij van een plaquette ter nagedachtenis aan Amsterdamse advocaten die in de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen. De gedenksteen uit 1956, met de namen van 72 advocaten die de oorlog door ‘’s vijands toedoen’ niet hebben overleefd, hing decennialang in de hal van de oude Amsterdamse rechtbank. Maar in de hal van de nieuwe rechtbank was daarvoor geen plaats; de plaquette belandde in het archief van de Praktizijns-Sociëteit. Nadat verschillende advocaten vroegen waar hij was gebleven, werd een nieuwe plek gezocht. Voortaan zal hij – opgepoetst en van een nieuwe lijst voorzien – in de advocatenkamer hangen. Ter gelegenheid hiervan organiseerden de rechtbank, de Amsterdamse Orde van Advocaten en de Praktizijns-Sociëteit op 1 mei een drukbezochte bijeenkomst, met als onderwerp de advocatuur in de Tweede Wereldoorlog. Onder andere rechtbankpresident Bart van Meegen en deken Jacqueline Schaap kwamen aan het woord. Rechtshistoricus Raymund Schütz hield een lezing. Hij ging in op de verantwoordelijkheid van advocaten, maar ook van rechters en notarissen, om de rechtsstaat te blijven bewaken. OPGEPAKT Ook waren familieleden van Maurits van Voolen aanwezig. Kleinzoon (en vastgoedjurist) Maurits Hes vertelde over zijn grootvader. Hoe die voor en tijdens de oorlog veel (Duitse) Joden had bijgestaan, hoe het werken hem steeds moeilijker werd gemaakt en hoe op een gegeven moment zijn hele gezin werd opgepakt. Alleen de moeder en grootmoeder van Hes zouden de oorlog overleven. Familieleden van Maurits van Voolen voor de plaquette
Niet iedere cliënt of tegenpartij neemt een tegenvallend resultaat even kalm op. Steeds vaker worden advocaten geconfronteerd met hoogoplopende emoties. Weten hoe te handelen kan helpen escalatie te voorkomen. Scan de QR-code en meld u aan voor de NOvA weerbaarheidstraining voor advocaten. Meer informatie: weerbare-advocaat.nl U ontvangt 5 PO punten voor het volgen van de training. “Blijf jij maar goed over je schouder kijken.” Waar stopt argumenteren en begint intimideren?
MR. 3 2025 / 11 meesters van de week voor ongelijkheid en onzekerheid. Zo worden verschillende voorwaarden voor toekenning van de uitkeringen gehanteerd. De toegekende uitkeringen verschillen in de te vergoeden posten, maar ook in de hoogte. Dit alles is van invloed op een aansprakelijkheidsrechtelijke procedure, maar ook op de rechtvaardigheidsbeleving van benadeelden. Hoewel ik mij voornamelijk heb gericht op de status quo, heb ik in mijn onderzoek ook een aantal aanbevelingen gedaan voor de weg vooruit.” Wat staat er op uw bucketlist? “Ik wilde graag een keer Meester van de Week worden, en dat is gelukt!” 28 APRIL CONNY RIJKEN Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen Conny Rijken publiceerde een jurisprudentieonderzoek naar mensenhandel in de jaren 2019-2023. Wat vindt u de belangrijkste uitkomst van het onderzoek? “Het onderzoek laat zien dat er zeer verschillend wordt geoordeeld in mensenhandelzaken en dat er geen eenduidig toetsingskader wordt gehanteerd om tot een beoordeling te komen. Ook laat het zien dat de vaak uitgebreide 7 APRIL REINIER FEINER Reinier Feiner is voorzitter van de Vereniging Sociale Advocatuur Nederland. Deze ging in een enquête na hoe de leden hun werk en kantoor organiseren, waar ze tegenaan lopen en wat hun toekomstverwachtingen zijn. Op welke manier helpt deze enquête om staatssecretaris Struycken ervan te overtuigen de aanbevelingen van de commissie-Van der Meer II over te nemen? “Wat de enquête laat zien is dat leden van de VSAN ervaren specialisten op hun vakgebied zijn, werkend in een verscheidenheid aan samenwerkingsverbanden. Luister naar hen! Geen verder onderzoek, maar invoering van concrete verbeteringen als de herijking, een opleidingsvergoeding voor advocaat-stagiaires en centrale inkoop van software en bibliotheek.” 14 APRIL JADY CADOGAN Jady Cadogan, onlangs afgestudeerd in Tilburg, had haar driejarig jubileum als Rechtspraakreporter. In vlogs, blogs, uitlegposts en een podcast geeft u jongeren uitleg over allerlei onderwerpen, van wraking en spreekrecht van slachtoffers tot het werk van de bode en de kamers van de Hoge Raad. Vaak spreekt u daarin rechters. Is het lastig om hen begrijpelijk over hun werk te laten praten? “Nee, totaal niet! Ik geef wel altijd aan rechters aan dat het gaat om een wat jongere doelgroep op mijn socials: mijn volgers op TikTok zijn veelal rechtenstudenten of mensen die belangstelling hebben voor het (straf)recht. Ik vraag altijd om het zo bondig mogelijk te houden en om juridisch jargon te vermijden, maar vaak gaat dit vanzelf. Heel veel rechters vinden deze manier van ‘het vertalen van het recht’ leuk om aan mee te doen, dus er komen superleuke items uit!” 22 APRIL MARLOU OVERHEUL Marlou Overheul (Universiteit Utrecht) promoveerde op een proefschrift over compensatieregelingen voor beroepsziekten als aanvulling op het aansprakelijkheidsrecht. Wat is uw advies aan de wetgever als het gaat om compensatie bij beroepsziekten? “In ieder geval ben ik er geen voorstander van dat er nog meer ad hoc compensatieregelingen in het leven worden geroepen. De rechtspositie van de benadeelde verschilt per regeling, dit kan zorgen MEESTERS VAN DE WEEK Dit is een selectie van de uitspraken die de meesters van de week deden op www.mr-online.nl. en zeer nuttige conclusies van de AG’s en de PG van de Hoge Raad maar mondjesmaat worden meegenomen in uitspraken in mensenhandelzaken en dat daarmee de rechtsvorming en rechtsontwikkeling beperkt is. Het onderzoek maakt verder inzichtelijk hoe rechters tot een afweging komen, of sprake is van mensenhandel of niet, of dat kan worden toegerekend aan de verdachte en welke straf daarbij hoort. Maar het onderzoek laat ook zien welke kansen er liggen voor de Rechtspraak om consistenter en transparanter te zijn in de uitspraken en strafoplegging bij mensenhandel.” Reinier Feiner Jady Cadogan Marlou Overheul Conny Rijken FOTO: ARENDA OOMEN
Ben ik te vriendelijk om Zuidas-advocaat te zijn? Ben ik niet te vriendelijk om Zuidas-advocaat te zijn? Of te uitgesproken? Of te vrijgevochten? Het antwoord is waarschijnlijk nee. Bij CMS kennen we de persoonlijke vragen van juristen, zoals Akin. Hier wacht je geen keurslijf maar krijg je in een team van enthousiaste vakmensen de ruimte om jezelf te ontwikkelen. En om onze cliënten op jouw manier terzijde te staan bij hun complexe vraagstukken. Bij CMS werken 6.300 juristen in meer dan 45 landen, waaronder in Nederland op de Zuidas. Ben jij ambitieus en scherpzinnig? Kijk, ook bij twijfel, op cms.law. cms.law
MR. 3 2025 / 13 meesters van de week KENT U EEN POTENTIËLE MEESTER VAN DE WEEK? MAIL ONS! INFO@MR-MAGAZINE.NL 5 MEI ANNETJE OTTOW Voorzitter van het college van bestuur van de Universiteit Leiden/hoogleraar Annetje Ottow schreef het boek Natuur in je tuin, over het vergroten van de biodiversiteit in tuinen. Een boek over tuinieren, dat is nou niet direct wat je van een jurist verwacht. Vertelt u eens, hoe is dit boek – met prachtige foto’s van Monique Shaw en Anne Tekstra – ontstaan? “Door een groepje biologiestudenten waarmee ik via mijn werk in contact kwam, raakte ik geïnspireerd om met onze eigen tuin aan de slag te gaan. Over mijn ervaringen ben ik op Instagram verslag gaan doen – dat is de docent in mij. Vervolgens dacht ik: hoe kun je meer impact maken en kennis uitdragen? Daar is dit boek uit voortgekomen.” Wat raadt u drukbezette juristen aan die ook best wat meer natuur in hun tuin willen? “Minder doen! Laat het gras groeien, laat bladeren liggen, maak rommelhoekjes in je tuin, koester de paardenbloem en de brandnetel en plaats klimplanten tegen je schutting. Vervolgens lekker genieten van je tuin. Ook ik ben drukbezet, maar ik vind veel ontspanning in de tuin door te genieten van juist de kleine dingen: zoemende hommels en een vogel die een nestje bouwt.” 9 MEI ROGIER SIMONS Rogier Simons (Van Benthem & Keulen/Universiteit van Amsterdam) promoveerde op het proefschrift Vaccinatie: tussen vrijheid en dwang, over de regulering van vaccinatie. De dalende vaccinatiegraad is al langer onderwerp van debat, en daarbij komt ook een meer verplichtend karakter van vaccinaties regelmatig ter sprake. Hoe gecompliceerd is dat juridisch gezien? “De juridische complexiteit zit hem vooral in de verhouding tussen de inbreuk op belangrijke mensenrechten enerzijds, en de bescherming van de volksgezondheid anderzijds – dat is een complexe weging van belangen, die in grote mate afhangt van de proportionaliteit van te treffen maatregelen in het kader van vaccinatiedrang en -dwang. Wat veel mensen overigens niet weten, is dat in Nederland al geruime tijd een wettelijke vaccinatieplicht bestaat, namelijk die voor militairen, zoals neergelegd in de Wet immunisatie militairen.” 19 MEI SIOBHÁN AIREY Docent Siobhán Airey (Erasmus Universiteit) organiseert ‘juridische wandelingen’ voor studenten. Wat is de meerwaarde van het wandelen langs plekken waar een juridische casus heeft plaatsgevonden? “Afhankelijk van de juridische kwestie kan ‘ter plekke zijn’ dimensies of kwesties aan het licht brengen die vaak over het hoofd worden gezien. Hoe verhoudt een gemeentelijke wet zich bijvoorbeeld tot een nationale wet op het gebied van milieuplanning? Is er hier sprake van een belangrijke EU- of internationale juridische dimensie en zijn ‘zachtere’ beleidsmaatregelen en plannen van de verschillende overheidsinstanties van belang? De antwoorden kunnen heel verschillend zijn, afhankelijk van waar de kwestie zich bevindt. Neem de Maasvlakte, waar industriële uitbreiding en Natura 2000-verplichtingen samenkomen.” 26 MEI GALINA CORNELISSE Galina Cornelisse, hoogleraar Courts and Transnational Justice (Vrije Universiteit), hield haar oratie, over de rol van de rechter in een veranderende wereldorde. Hoe zouden rechters met zaken met een politieke kant moeten omgaan? “De vraag naar de politieke dimensie leidt af van de wezenlijke vraag: hoe gaan we huidige vormen van machtsuitoefening aan banden leggen? Recht en politiek zijn met elkaar verbonden. Stel je voor dat iemand zou zeggen dat het verbod van discriminatie tussen mannen en vrouwen te politiek was voor een rechter om een oordeel over te vellen. Een belangrijke functie van het recht is nu juist dat het de macht – politieke macht – moet inperken. Als je ziet dat de huidige vormen van machtsuitoefening zich eigenlijk niet veel aantrekken van het recht, is het tijd om daar iets aan te doen.” 2 JUNI LAUREEN HU Laureen Hu (Universiteit Utrecht) promoveerde op een proefschrift over het afstammingsrecht: Familie door te zijn, willen of doen. Wat is het belangrijkste advies dat u de wetgever kunt geven als het gaat om vernieuwingen in het ouderschapsrecht of afstammingsrecht? “Stop met de salamitactiek en kom tot aanpassingen vanuit een herijking van de fundamenten van het afstammingsrecht in zijn geheel. Mijn proefschrift brengt vier mogelijke modellen naar voren voor een nieuw afstammings- of ouderschapsrecht-systeem waartussen de wetgever kan kiezen. Een nieuw afstammingsrechtmodel dat vaker en eenvoudiger juridisch ouderschap en ouderrechten en -plichten zal toekennen aan biologische ouders kan voor verschillende problemen oplossingen bieden, zonder radicale veranderingen.” • Annetje Ottow Rogier Simons Siobhán Airey Galina Cornelisse Laureen Hu FOTO: MONIQUE SHAW FOTO: PATRICK SIEMONS
Ga naar autoriteitpersoonsgegevens.nl/werkenbij Cookies accepteren is lekker makkelijk Maar wat betekent dat voor je privacy? De Autoriteit Persoonsgegevens zoekt privacybeschermers Van het onthouden van je wachtwoord, tot het gedetailleerd volgen van je online gedrag. Technologische ontwikkelingen zijn vaak bedoeld om ons te helpen. Maar sta je er weleens bij stil wat de gevolgen zijn voor je privacy?
MR. 3 2025 / 15 PERSONALIA 1 13 7 2 14 8 4 16 10 6 12 3 15 9 5 11 lustrum beter werk Advocaten. Daarvoor was hij directeur bij DVDW Advocaten. BENOEMINGEN De afgelopen periode hebben de volgende benoemingen plaatsgevonden: • KAYLEIGH RIJNBERG-SANDERS en PIETER TIESKENS, partner bij A&O Shearman • ROB DE KORT, counsel bij A&O Shearman • PAULIEN ALBERTS, legal director bij Babilou Family Nederland • IVO LANKESTER, partner bij Banning Advocaten • TIEMEN DRENTH en ERNST VAN DER TOUW, partner bij Clifford Chance • LOTTE DE BRUIN, JURRE JURRIËNS, TYSON REID en HERMAN STEINVOORT, counsel bij Clifford Chance • STEFAN SPAANS, partner bij DLA Piper • WOUTER DEN HOLLANDER, counsel bij Stibbe • NOL VAN HAL, partner bij Van Traa Advocaten • ALVARO PLIEGO SELIE, partner bij Freshfields DIEDERIK KOK (1) is per 1 mei begonnen bij A&O Shearman in Amsterdam. Hij werkte hiervoor bij Stibbe. Kok is gespecialiseerd in pensioenrecht. JAN-WILLEM RAADGEVER (2) is sinds 1 april partner bij AKD in Amsterdam. Hij komt van Lexence en is gespecialiseerd in vastgoedontwikkeling, bouwrecht en aanbestedingsrecht. NOOR CUPPEN (3) is 15 mei gestart bij BarentsKrans in Amsterdam. Daarvoor werkte ze bij Palthe Oberman Advocaten. Cuppen is gespecialiseerd in arbeidrecht. FRODO FERRO (4) is per 1 april aan de slag gegaan als senior counsel bij Bird & Bird. Hij is afkomstig van Kilburn & Strode. Ferro is gespecialiseerd in intellectueel eigendom. MATTHIJS VAN LEEUWEN (5) is sinds 15 mei partner bij Bird & Bird. Daarvoor werkte hij bij Lexelerate Energy Transition Advisory. Van Leeuwen maakt deel uit van het Energy & Utilities-team. JAN WILLEM REESINK (6) is op 1 mei begonnen als partner bij Clairfort Advocaten in Zeist. Hij was daarvoor werkzaam bij Banning. Reesink is gespecialiseerd in ondernemingsrecht en M&A. MEREL GOLDSCHMIDT (7) is sinds 1 april partner bij DVAN Advocaten in Rotterdam. Daarvoor werkte ze bij TOON Advocaten. Goldschmidt is gespecialiseerd in arbeidsrecht. THOMAS DE LEEUWE (8) is per 1 mei partner bij HabrakenRutten in Amsterdam. Hij komt van Rozemond Advocaten en is gespecialiseerd in civiel bouwrecht/procesrecht en arbitrage. DOUGLAS GIBBS (9) is op 7 april begonnen bij Hogan Lovells in Amsterdam. Daarvoor werkte hij bij Linklaters. Gibbs is gespecialiseerd in banking & finance. NATHALIE VAN DER ZANDE (10) is 1 maart gestart als advocaat en BMM Erkend Merkengemachtigde bij Holla legal & tax in Eindhoven. Ze is afkomstig van Louwers IP&Tech advocaten. Van der Zande is gespecialiseerd in het intellectueel eigendomsrecht. Fiscalist LAURENS DIK (11) is per 1 april begonnen bij NewGround Law in Amsterdam. Hij is afkomstig van Loyens & Loeff en is gespecialiseerd in real estate law. EUGENIE NUNES (12) is per 1 april begonnen als mfn-registermediator bij ReulingSchutte in Amsterdam. Daarvoor was ze partner bij Dentons. JOEY MOERINGS (13) is sinds 1 mei senior jurist bij Wille Donker advocaten in Bodegraven. Daarvoor hij bij Stichting Achmea Rechtsbijstand. Moerings is gespecialiseerd in erfrecht. MIRJAM VAN DE HEL-KOEDOOT (14) is sinds 1 mei partner bij Loyens & Loeff. Ze werkte daarvoor bij NautaDutilh en is gespecialiseerd in dispute resolution. IRIS VAN HEES (15) is 10 maart begonnen als managing partner bij &Gommer Pensions Group in Tilburg, waar ze al werkte als senior pensioenadviseur. PIETER SMITS (16) is 1 mei 2025 begonnen als directeur bij het Bureau van de Haagse Orde van Wilt u een overstap melden? Dat kan via het aanmeldformulier op de site: www.mr-online.nl/meld-een-carriereswitch/ Dit jaar viert het NGB zijn 95-jarig bestaan. Een mijlpaal die niet alleen uitnodigt tot terugblikken, maar vooral tot vooruitkijken. Op donderdag 6 november 2025 komen de NGB-leden samen in het iconische Eye Filmmuseum in Amsterdam om het lustrum groots te vieren. Het thema van deze dag is: ‘De nieuwe juridische realiteit: innovatie, integriteit en impact’. Het wordt een dag vol inspiratie, met inspirerende keynotes, verschillende workshops en een bruisend inspiratieplein, allemaal met een feestelijk tintje. Mis het niet! Meer informatie & aanmelden (alleen voor leden) via ngb.nl/lustrum-2025. Lid worden? ngb.nl/word-lid.
16/ Mr. 3 2025 beter werk Mr. overstappers In de rubriek Overstap van de week op onze site komt elke week een jurist aan het woord die een nieuwe baan heeft. Hieronder enkele uitspraken van de overstappers. De volledige interviews zijn te vinden op https://www.mr-online.nl/mrs-van-de-week/overstapmr-van-de-week/. drukken, hoewel we ook optreden in gerechtelijke procedures. 4D staat onder andere voor ‘for Dutch’. We hebben ervoor gekozen de namen van de oprichters niet te gebruiken, mede omdat wij streven naar toekomstige groei.” JORDI WALS is sinds 1 april 2025 als partner verbonden aan Yspeert in Groningen. Hij is gespecialiseerd in M&Atransacties en adviseert over uiteenlopende ondernemingsrechtelijke aangelegenheden. Wals werkte hiervoor bij Freshfields. “Dat ik de overstap maak naar een kantoor in het Noorden is niet helemaal toevallig DAAN TIMMERMAN is overgestapt van JPR Advocaten naar Brackmann in Rotterdam, waar hij partner is. Hij is gespecialiseerd in privaatrechtelijk bouwrecht. Welk beroep had hij uitgeoefend als hij niet voor de advocatuur had gekozen? “Ik had graag piloot willen worden, maar in de selectieprocedure voor de vliegersopleiding is mij verzekerd dat ik andere kwaliteiten heb. Dat was toen een domper, maar al tijdens de rechtenstudie werd ik enthousiast voor dit vak en ik heb het ook na 27 jaar nog goed naar mijn zin.” ISABELLE VAN DEN NIEUWENDIJK, MAURITS BOER en BOUKE BOERSMA hebben 4DArbitration opgericht in Rotterdam. Het kantoor is gespecialiseerd in (internationale) arbitrage en (gerelateerde) gerechtelijke procedures. Voorheen waren zij verbonden aan Houthoff. De meeste interne discussie die het trio tot nu toe heeft gehad, ging over de naam van het nieuwe kantoor. “Het kiezen van een naam was geen sinecure. We wilden onze specialisatie in arbitragerecht in de naam uitAdvocaten doen het ART. 6.27 VERORDENING OP DE ADVOCATUUR 1. Altijd giraal 2. Toch contant? 3. Check de uitzondering € € € € € giraal In de advocatuur zijn betalingen voor verrichte diensten in principe altijd giraal. Contante betalingen zijn alleen toegestaan in uitzonderlijke omstandigheden. Bij een gezamenlijke waarde van € 5.000 of meer is overleg met de deken vereist. Een contante betaling is een uitzondering, weet hoe het zit. www.advocatenorde.nl/betalingen – ik ben opgegroeid en wederom woonachtig in Drenthe – maar voor mij hebben echt het verhaal en de mensen van Yspeert de doorslag gegeven en niet de locatie. Daarbij is en blijft Nederland een postzegel en zal ik nog steeds geregeld in de Randstad te vinden te zijn!” MICHIEL DE WIT is overgestapt van Lexence naar AKD in Amsterdam. Hij is partner, en gespecialiseerd in het assetmanagement, met een focus op het huurrecht. Welke persoonlijke uitdaging zou hij graag eens aangaan? “Ik zou graag eens de Mont Ventoux op willen fietsen. Ik houd wel van een
MR. 3 2025 / 17 arbeidsthermometer De drie meest gevraagde juridische specialismen: 1 2 3 Arbeidsrecht (advocatuur) Privacy & compliance (inhouse) Litigation (advocatuur) Turbulente tijden in de advocatuur! Tim Zumpolle: “Enige tijd geleden schreef ik in deze rubriek over nieuwe kantoren die op de Nederlandse markt actief zijn, als een initiatief van een of meer advocaten die zich afgesplitst hebben. Een voorbeeld daarvan zijn nichekantoren die zich richten op ESG en social impact en die worden bemenst door advocaten die een belangrijke steen willen bijdragen aan een ‘betere wereld’. Zullen we dit dit vaker gaan zien nu verschillende kantoren zich onder druk gezet voelen om hun beleid met betrekking tot diversiteit en inclusie bij te stellen of zelfs helemaal om te gooien? Wij zijn al verschillende keren benaderd door advocaten (m/v/x) die zich bij hun huidige club niet thuis meer voelen. Nieuwe kantoren in het verschiet?” Tim Zumpolle is headhunter/ partner bij ZumpolleVanderStoel, executive search Legal, Tax, Compliance & Privacy. een beter gevoel voor taal dan voor de bal en daarom heb ik de logische keuze gemaakt om rechten te gaan studeren en op een kantoor te werken omringd door Ajax-fans.” MICHEL CHATELIN is sinds 1 mei 2025 partner bij Osborne Clarke in Amsterdam. Hij is gespecialiseerd in Energy en Energy Transition. Chatelin was hiervoor verbonden aan Eversheds Sutherland. Bovenaan op zijn bucketlist staat een reis door Japan met zijn gezin. “Van Tokio’s sushimarkten tot Kyoto’s tempels. Vijf jaar geleden ben ik voor een zaak in Japan geweest en was zeer onder de indruk van de verfijnde cultuur en gastvrijheid. Daar wil ik meer van ontdekken.” uitdaging, en die uitdaging zorgt er bovendien voor dat ik daarvoor behoorlijk moet trainen. Zo’n fysieke uitdaging vraagt om discipline en voorbereiding – en dat werkt door in alle aspecten van mijn leven.” JAN-WILLEM DE TOMBE is sinds 1 april COO van Dentons in Amsterdam. Hij is gespecialiseerd in het belastingrecht en raadsheer-plaatsvervanger bij het Gerechtshof Den Bosch (belastingkamer). Hiervoor was De Tombe managing partner van Banning Advocaten. Hij ziet dat de snelheid in dienstverlening de afgelopen decennia enorm is toegenomen. “Maar dat geldt niet alleen voor de advocatuur. De huidige generatie jonge juristen moet al in het begin van hun loopbaan breed georiënteerd zijn, zich kunnen verplaatsen in de cliënt en beschikken over empathische vaardigheden. Weten wanneer de ‘advocatenpet’ moet worden afgezet. Het beroep van advocaat vereist tegenwoordig al vanaf het begin veel meer vaardigheden die buiten het juridische vlak liggen.” LODEWIJK VONKEN is sinds 1 mei 2025 partner bij Mobius Advocaten in Amsterdam. Hij is gespecialiseerd in ondernemingsrecht, met een focus op projecten en transacties in de duurzame energiesector. Vonken werkte hiervoor bij Stek. “Als ik niet voor de advocatuur had gekozen, was ik natuurlijk profvoetballer geworden – bij voorkeur in het rood-wit van PSV. Helaas had ik SKILLS & CAPABILITIES: OVER TIJDSDRUK EN JEZELF PROFILEREN De afgelopen periode werden weer tal van nuttige tips over werk en wat daarmee samenhangt gedeeld in de rubriek Skills & Capabilities op www.mr-online.nl. Coach en vaardigheidstrainer Rüna Honig schreef een vierdelige serie over de strijd met de tijd die velen voeren. In het laatste deel bespreekt Honig de norm die we onszelf opleggen: we moeten heel veel van onszelf, waardoor we voortdurend tijdsdruk ervaren. Tijd voor bezinning, stelt ze, en geeft een aantal tips om te stoppen met de ratrace en afstand nemen van het idee dat je leven perfect moet zijn. “Moraal van het verhaal: je moet niet altijd! Gun jezelf af en toe gewoon iets meer JOMO (joy of missing out). Als je dat begrijpt, heb je zeeën van tijd en ben je vast een stuk gelukkiger.” Veel werknemers vergaderen meer dan nodig, vaak zonder duidelijk doel of resultaat. Dit kost niet alleen tijd en energie, maar ook veel geld. De gemiddelde werknemer vergadert zo’n dertig uur per maand, waarvan een flink deel inefficiënt is. Dat kan anders, vindt trainer, coach en auteur Jennefer Boskeljon. Ze geeft tips hoe je minder kunt vergaderen, met meer resultaat. En ze komt ook met een handig beslisschema (‘Vergaderen JA/NEE?’) met zeven vragen die je jezelf zou moeten stellen voordat je besluit een vergadering te organiseren of te accepteren. Veel zelfstandige juristen profileren zich met vage managementtermen als ‘trusted advisor’ of ‘strategisch leider’, maar dat is zelden effectief, aldus Marijn Rooijmans (WeLegalNetwork). In plaats van zichzelf als kandidaat te presenteren, moeten zelfstandige juristen zich gedragen als aanbieder op een concurrerende markt. Klanten zoeken geen abstracte titels, maar concrete oplossingen voor directe problemen. “Het gebruik van vage termen verraadt vaak ego en zelfbeeld, en dat schrikt potentiële opdrachtgevers af.” Zelfstandigen moeten hun profiel dus richten op herkenbare klantproblemen, niet op hun eigen ambities. Voorbeelden van succesvolle positionering benoemen volgens Rooymans duidelijke problemen én hun concrete oplossing. Kortom: laat zien hoe je helpt, niet hoe je hoopt gezien te worden.
18 / Mr. 3 2025 ‘STAATSRECHT IS NIET MEER HET VANZELFSPREKENDE UITGANGSPUNT’ De rechtsstaat, het is toch totaal overbodig om het daarover te hebben? Dat was de reactie in de juridische wereld op de ‘basislijn’ van de formerende kabinetspartijen, die respect voor de Grondwet en grondrechten nog eens benadrukte. Hoogleraar constitutioneel recht Ingrid Leijten vindt dat we het er juist wél over moeten hebben. “Misschien moet ik op TikTok gaan en als influencer vertellen over de Grondwet”, zegt ze in een interview, dat werd afgenomen voordat het kabinet viel. door Michel Knapen foto’s Corbino interview
MR. 3 2025 / 19 interview
20 / Mr. 3 2025 interview “JE KUNT NIET ZEGGEN: WE HEBBEN EEN GRONDWET, HET LOOPT ALLEMAAL WEL LOS” later het recht. Als je denkt aan democratisch burgerschap en hoe je je als mens verhoudt tot de samenleving waarvan je onderdeel bent, dan kom je uit bij Hannah Arendt. Zij wees op de activiteiten – vita activa – die ons leven kenmerken. Zo vormt het handelen van mensen in de publieke ruimte wat iemand tot mens maakt.” En er staat een ingelijste uitspraak van Ruth Bader Ginsburg. “Ook een rolmodel voor mij. Of beter: een idool. Daarvan heb ik er meerdere; vaak vrouwelijke hoogleraren.” De spreuk van RBG die zo’n prominente plaats inneemt in Leijtens kamer luidt: When there are nine. “Men vroeg eens aan haar wanneer er voldoende vrouwen zouden zijn in het Amerikaanse Supreme Court. Dit was haar antwoord. Waarschijnlijk onhaalbaar onder Trump.” DISCIPLINE Ingrid Leijten groeit op in de Noordoostpolder in een familie zonder juristen. Haar vader was akkerbouwer en lokaal en provinciaal deeltijdpoliticus. Op haar achttiende vertrekt ze naar Tilburg, voor een opleiding aan de Dansacademie. “Mijn ouders waarschuwden me: daar kun je niet je beroep van maken. Maar ik was eigenwijs. Dansen deed ik als jong meisje ook bij verenigingen. Als ik ergens een talent voor heb, dan heb ik ook de discipline om daar heel hard voor te werken. Vroeger wilde ik ook beroemd worden, zo’n meisje was ik wel. Maar na een jaar op de Dansacademie kwam ik tot het inzicht dat ik beter een andere studie kon volgen.” Leijten wilde een podium. Dat ging met dansen niet door, maar ze zoekt het nu nog steeds actief in de wetenschap. Eerst in de politicologie. “Wat doet de politiek? Wetten maken. Omdat ik tijdens mijn studie dat onderdeel lastig vond, en ik het als student best goed deed, kon ik er rechten bij gaan doen. Wettenbundels kunnen imponerend zijn, je weet niet waar je moet beginnen.” Maar na vier jaar (nominaal dus) had ze het onder de knie, studeerde af (in beide studies) en kreeg een beurs voor een jaar Columbia Law School in New York. Daar zat ze totdat ‘Leiden’ Het is februari 2024 en verkenner Ronald Plasterk presenteert de ‘gezamenlijke basislijn’ voor het waarborgen van de Grondwet, de grondrechten en de democratische rechtsstaat. Dat is nodig, want lang niet iedereen vertrouwt de PVV in het nog te vormen kabinet. Tout juridisch Nederland valt erover: we hoeven het toch niet te hebben over wat vaststaat, dat we de Grondwet en grondrechten respecteren? Elke jurist? Minstens één zegt: “Waarom zouden we het er níét over hebben.” Dat is Ingrid Leijten, hoogleraar constitutioneel recht aan Tilburg University. “We hebben grondwettelijke uitgangspunten heel lang voor lief genomen. We sleutelen niet veel aan onze Grondwet, die al vrij sober is. Die legt de basisregels vast – bijvoorbeeld over bevoegdheden die overheden mogen uitoefenen – maar laat ook vrij veel over aan fatsoenlijke politici. Erachter zit een verhaal: waarom heeft de overheid, de wetgever, überhaupt de bevoegdheid gekregen om regels te stellen waaraan wij ons moeten houden? Daar mag je het best over hebben. Zo begin ik ook altijd mijn colleges staatsrecht voor eerstejaars.” Leijten reageerde op de rechtsstaatsverklaring met een opiniestuk in het FD, met dezelfde inzet. “We kunnen niet doen alsof er niets aan de hand is. Er komt een kabinet met een partij die een geschiedenis heeft met uitspraken en inzichten van heb ik jou daar, en die zelf niet democratisch is georganiseerd. Dan kun je niet zeggen: we hebben een Grondwet, het loopt allemaal wel los. We moeten ook niet doen alsof de Grondwet en onze rechtsstatelijke uitgangspunten zo klip en klaar zijn dat je er niet over kunt discussiëren. Juist omdat onze Grondwet de wetgever ruimte laat om bijvoorbeeld grondrechten te beperken. Eigenlijk moeten we er het de hele tijd over hebben: wat staat er in de Grondwet? Hoe willen we dit interpreteren? Is er nood aan een nieuwe interpretatie? Vervolgens moet je ook de praktijk volgen: mooi zo’n rechtsstaatverklaring, maar de proof of the pudding is in the eating.” Die pudding is een Wilders die vanaf de zijlijn van alles kan roepen. “Dat vind ik staatsrechtelijk een probleem, zeker nu hij zich vaak beroept op het feit dat zijn partij zoveel zetels en een grote achterban heeft. In ons parlementair systeem moet je op regeringsdeelname na vier jaar – of eerder – kunnen worden afgerekend. Door die knip te maken tussen Wilders in de Kamer en een zogenaamd extraparlementair kabinet wordt dat lastig: Wilders zal zeggen: ik heb de problemen niet veroorzaakt, dat waren de klunzen in het kabinet. Hij zal met zijn PVV verantwoordelijkheid willen ontlopen.” IDOLEN Erg ruim is haar kamer niet, op de vijfde verdieping van het gebouw van de Law School van de Tilburgse universiteit. Er is net plaats voor één gast, de talloze boeken nemen veel meer ruimte in. Ingrid Leijten – geen familie van Renske Leijten (ex-SP-Kamerlid) en ook niet van Jan Leijten, bij leven AG bij de Hoge Raad en hoogleraar burgerlijk recht – bezet nu de leerstoel die eerst werd ingevuld door Ernst Hirsch Ballin. “Een grote eer om hem op te volgen. Maar je moet het ook niet intimiderend vinden om in zijn voetsporen te treden.” Leijten doet haar eigen ding. Haar benadering van het staatsrecht is soms vrij politicologisch van aard, gevormd door haar eerste studie politieke wetenschappen. Op haar kamer vallen twee namen op. De ene is van Hannah Arendt, er staat een beeltenis van haar gezicht op een kleitablet. “Ik kom van het politieke, mijn liefde voor de rechtsstaat komt voort uit liefde voor het publieke, en pas
www.mr-online.nlRkJQdWJsaXNoZXIy ODY1MjQ=