20 JAAR MR. MR. 4 2025 / 67 ministerie Al twintig jaar schrijft Mr. over ministers en staatssecretarissen van Justitie en Veiligheid, over hun ministerie en over de beroepsgroepen die onder hen vallen. Hendrik Kaptein, oudcolumnist van Mr., bespreekt op licht-filosofische wijze wat juridisch Nederland in die periode aan het ministerie en zijn bewoners heeft gehad. door Hendrik Kaptein Ministers en staatssecretarissen komen en gaan, maar het ministerie blijft gewoon bestaan. Om na te gaan wat het departement en zijn wakkere leiding de afgelopen twintig jaar werkelijk uitmaakten zou het met terugwerkende kracht tot 2005 moeten worden afgeschaft, om te zien hoe juridisch Nederland er dan voor zou staan. Maar dat is niet erg praktisch en bovendien is retroactiviteit rechtens verboden. Dus toch de vraag (al is er tien jaar geleden al over geschreven: zie Mr. 12/2015, en zijn er ministeriële jaarverslagen): wat hadden de lezers van dit prachtblad – dus alle Nederlandstalige juristen – aan ‘hun’ ministerie van Justitie en Veiligheid, dat ook nog een tijdje van Veiligheid en Justitie heette? Menigeen dankt er in zekere zin zijn hele professionele bestaan aan. Dat geldt voor een deel van de meer dan 100.000 ministeriële werknemers die zelf jurist zijn, denk bijvoorbeeld aan OM’ers en wetgevingsjuristen. En bovendien voor typisch juridische ambten en beroepen als die van rechters en advocaten. Zij zouden helemaal niet bestaan zonder eigen wet- en regelgeving. In hun dagelijks werk hebben deze ambten en beroepen te maken met weer andere wet- en regelgeving, waar vaak het ministerie van justitie bij betrokken is geweest. Niet alle ontwikkelingen worden hier nog eens samengevat: wie dat nu nog niet weet – of zelfs de rubriek juridisch nieuws van Mr. Online niet heeft bijgehouden – legt dit stukje fluks terzijde en slaat de eigen vakliteratuur er nog eens op na. MAATSTAVEN Interessanter is de vraag wat ministers, staatssecretarissen en ministerie intussen hebben bijgedragen aan de kerntaken: verwerkelijking van justitie, en van veiligheid. Maar wat zijn veiligheid en justitie eigenlijk? Zonder maatstaven geen oordeel: Aristoteles wist al wat langer geleden dat er twee soorten rechtvaardigheid zijn: retributieve en distributieve rechtvaardigheid. Die zijn nog steeds de grondslag van recht en rechtspleging. Retributie ofwel vergelding is gelijke toedeling en dus bepalend voor contract, onrechtmatige daad (de vergoeding moet gelijk zijn aan de schade) en straf (die ‘gelijk’ moet zijn aan het misdrijf). Distributieve rechtvaardigheid is minder streng: dan gaat het om verdeling naar verdienste of behoefte, voor werkers of mensen die niet voor zichzelf kunnen zorgen. Er is nog steeds geen rechtsorde zonder die twee rechtvaardigheden. Veiligheid lijkt minder ingewikkeld, maar is minstens zo belangrijk. Iets minder lang geleden vond Hobbes dat garantie daarvan het statelijk geweldsmonopolie legitimeert. In ieder geval moet de staat ‘person, property and promise’ beschermen. Moord, doodslag en mishandeling moeten verboden en strafbaar zijn, eigendomsrecht moet zijn geregeld inclusief onrechtmatige daad en contracten moeten afdwingbaar zijn. Hier komt retributieve rechtvaardigheid weer terug, in ieder geval in maatstaven voor straf, onrechtmatige daad en contract. Er wordt nog aan gewerkt, in mede door het ministerie aangedreven rechtsontwikkelingen. Distributieve rechtvaardigheid is intussen een grondslag van de verzorgingsstaat. Historisch beschouwd leven wij in ongekend rechtvaardige, veilige en voorspoedige tijden. Vergaande juridisering (al langer aan de gang) bracht ook meer rechtvaardigheid, voor meer mensen in meer omstandigheden. BIJDRAGEN Maar toch: had het beter gekund? Wat hebben ministers, staatssecretarissen en ministerie in de afgelopen twintig jaar bijgedragen? Hun ook nog niet hervormde benoemingsprocedures beloven weinig goeds. Iedereen kan minister worden, zonder als zoveel justitieel lagergeplaatsten te moeten voldoen aan toelatingseisen. Dat WAT HEBBEN DE BEWINDSLIEDEN EIGENLIJK BIJGEDRAGEN AAN JUSTITIE EN VEILIGHEID?
RkJQdWJsaXNoZXIy ODY1MjQ=