Mr. magazine voor juristen kernwaarden Loïs Snel (Blindfold) 36 WWW.MR-ONLINE.NL • JAARGANG 21 • MR. SPECIAL AI • NAJAAR 2025 AI ALS BLACKBOX vertrouw niet blind AI IMPLEMENTEREN de beste aanpak GRONDRECHTEN AI, privacy en een eerlijk proces Katja van Kranenburg (CMS) ‘Je bent er zelf bij of en hoe je AI inzet’ AI & tooling Elgar Weijtmans (HVG Law) 25 AI-SPECIAL
legal tech adviseurs Deskundige begeleiding van strategie naar uitvoering, met concrete resultaten en brede adoptie! WWW.L-IME.NL HELDER ZICHT OP ICT & INNOVATIE
MR. SPECIAL NAJAAR 2025 / 3 redactioneel Niet meer weg te denken! Dat technologische ontwikkelingen razendsnel gaan, mag inmiddels geen verrassing meer heten. Drie jaar geleden dachten we bij de afkorting ‘AI’ nog uitsluitend aan ‘ad interim’, maar die tijd is voorbij. En hoewel het juridische domein doorgaans niet de meest progressieve sector is, is AI-gebruik onder juristen momenteel een hot item. Voor digitaal innovatieve techjuristen is AI-inzet al lang gesneden koek, maar de realiteit is ook dat het leeuwendeel van de juristen in Nederland nog vrijwel niets met AI doet, of het experimentele stadium nooit heeft verlaten. Dat is ook niet verwonderlijk, want AI effectief inzetten gaat niet altijd zonder slag of stoot. Zo viel eind augustus nog een Haagse advocaat door de mand met fictieve ECLI-nummers – vermoedelijk een klassiek voorbeeld van AI-output die zonder menselijke controle is meegenomen naar de zitting. En vorig jaar waren er nogal wat juristen ontstemd over een rechter die ChatGPT om input had gevraagd over de gemiddelde opbrengst van zonnepanelen – informatie die hij nodig had voor zijn vonnis. Het zijn zomaar wat voorbeelden van problemen en vraagstukken die AI-inzet opwerpen. De échte vraagstukken die deze trend meebrengt, zijn echter complexer van aard. Hoe gebruik je AI veilig en verantwoord? Welke tools moet je dan hebben? Hoe zit het met de privacy van cliënten en betrokkenen? En wanneer je als kantoor of organisatie AI wilt gaan implementeren voor juridisch werk – waar begin je dan? Om focus aan te brengen in alle ruis die rondgaat over AI-gebruik in de juridische sector, sprak onze redacteur Martijn Kroese in de afgelopen maanden met acht juristen die daar een geheel eigen visie op hebben. Voorvechters, pioniers – maar ook critici. Deze interviews, die eerder werden gepubliceerd op onze website, hebben we gebundeld in deze AI-special. Over één ding blijkt iedereen het eens: AI-gebruik is in de toekomst, en eigenlijk nu al, niet meer weg te denken uit de juridische sector. Deze uitgave is een speciale editie van Mr., hét onafhankelijk magazine voor juristen. Mr. Magazine bericht, belicht en becommentarieert actuele zaken in de juridische wereld. Het magazine Mr. verschijnt zes keer per jaar. Mr. heeft een website, www.mr-online.nl, en kent ook een wekelijkse nieuwsbrief. Informatie over abonnementen en adreswijzigingen: zie verderop onder Abonnementen en Adreswijzigingen. Redactieadres Donkere Spaarne 14 rd, 2011 JG Haarlem mail: redactie@mr-magazine.nl Redactie Michiel van Kleef (managing editor) mr. drs. Michel Knapen drs. Martijn Kroese mr. Peter Louwerse mr. Karen Rijlaarsdam (eindredacteur) drs. Christa Rompas (bureauredacteur) Vaste medewerkers mr. Jurjen Boorsma (Arrest van de maand) mr. Henriette van Wermeskerken Fotografie Corbino, Chris van Houts, Geert Snoeijer, Depositphotos Website www.mr-online.nl Uitgeverij Uitgeverij Mr. BV Donkere Spaarne 14 rd, 2011 JG Haarlem Charley Beerman (publisher) mail: uitgever@mr-magazine.nl Ontwerp & vormgeving colorscan bv, www.colorscan.nl Drukwerkinkoop en productiebegeleiding RVV/Grafisch, Almere Media-advies Bas van Wooning, 06 47731707 mail: media-advies@mr-magazine.nl Abonnementen www.mr-online.nl/abonneren Adreswijzigingen en opzeggingen www.mr-online.nl/abonneren Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever openbaar worden gemaakt of verveelvoudigd. Deze nieuwsbrief wordt exclusief verzonden aan de abonnees op het digitale Mr. Magazine en mag niet naar derden worden doorgestuurd. ISSN 1388-3372 Copyright Uitgeverij Mr. BV 2025 MICHIEL VAN KLEEF managing editor (vankleef@mr-magazine.nl)
BLIJF OP DE HOOGTE MET MR. ABONNEER JE OP ONZE NIEUWSBRIEVEN OVERZICHT VAN ONZE NIEUWSBRIEVEN MR. NIEUWSBRIEF – WEKELIJKS Het laatste juridische nieuws, vacatures en evenementen overzichtelijk in één nieuwsbrief. BETER WERK NIEUWSBRIEF – MAANDELIJKS Tips en inzichten voor je carrière. SNELRECHT NIEUWSBRIEF – MAANDELIJKS Een snelle update van de meest gangbare rechtsgebieden. DIGITAAL MAGAZINE – 6 X PER JAAR De digitale versie van Mr. magazine. MR. IN BUSINESS – PERIODIEK Update van alle ontwikkelingen rond Mr. voor onze zakelijke relaties. Hét platform voor de juridische professional en de ambitieuze rechtenstudent HOE ABONNEREN? • Scan de QR-code hiernaast • Of ga naar www.mr-online.nl/nieuwsbrief • Kies de nieuwsbrief of nieuwsbrieven van jouw keuze • Vul je gegevens in en je bent klaar! WAAROM ABONNEREN? • Gratis en vrijblijvend • Altijd het relevante juridische nieuws direct in je inbox • Geselecteerd en samengesteld door de redactie van Mr. • Speciaal gericht op jou, jouw interesses en jouw carrière
MR. SPECIAL NAJAAR 2025 / 5 2025 mr. AI AI in het nieuws 06 AI & transparantie 10 Katja van Kranenburg (CMS) over rechtenfaculteiten en verantwoord AI-gebruik. Implementatie van AI 13 Beste aanpak voor de implementatie van AI-systemen. Ethische kaders 16 Sarah Zadeh (Zadeh Legal) over de ethische kaders rondom AI-inzet. Tooling 25 Elgar Weijtmans (HVG Law): “De partij met het beste marketingverhaal heeft niet per se de beste technologie.” Grondrechten 28 Hoe verhoudt AI-inzet in het juridische domein zich tot grondrechten van burgers? AI & strafrecht 32 Judith de Boer (Hertoghs Advocaten): “AI mag geen black box worden waarop we blind vertrouwen.” Kernwaarden 36 Loïs Snel (Blindfold) vindt dat er in de sociale advocatuur potentieel veel muziek in AI-implementatie zit, mits het zorgvuldig gebeurt. NAJAAR Bedrijfsjurist & AI Als groot voorvechter van AIgebruik onder bedrijfsjuristen ziet Martin Woodward (Randstad) een risico: het ontbreken van de cruciale kritische blik bij juristen die worden opgeleid in een wereld waarin AI steeds meer denkwerk overneemt. 22 13 16 ‘Welk probleem wil je oplossen en is AI de oplossing?’ MARK ZIJLSTRA (ICTRecht)
6 / Mr. SPECIAL NAJAAR 2025 nieuws CYBERLAWYER MAAKT MET AI ‘KNALLENDE’ POPSONG VAN HET HOORNSE TAART-ARREST tie hen nooit kan vervangen. Zouden ze wel eens van Velvet Sundown hebben gehoord?” schrijft hij op zijn website. Het niet ‘echte’ Velvet Sundown scoorde afgelopen maand hits op Spotify “met Neil Young/Creedence Clearwater-achtige indie-rock die lekker klonk en ging over vrede en zo. Binnen twee maanden drie albums. Miljoenen volgers. Foto’s met vier hippe muzikanten met stoere kaaklijn en een matje. Precies het soort idolen dat AI zou genereren.” VERDIENMODEL Wat bewijst dit alles? Boorsma doet het voor de lol, maar ook om te laten zien hoe ‘maatschappij-veranderend’ AI kan zijn. Voor juristen: AI kan schrijfstijlen imiteren, bewijs levensecht veranderen, grote dossiers doorploegen. Hun verdienmodel gaat veranderen, zegt hij tegen advocaten, notarissen en andere dure juridische adviseurs. “Als AI een standaardproduct snel en gratis of goedkoop aan consumenten aanbiedt, dan moeten al deze juristen opeens in hun tarieven concurreren met AI.” Het Hoornse taart-arrest omzetten in een popsong à la Bløf of Marco Borsato? Cyberlawyer Jurjen Boorsma deed het met behulp van artificial intelligence. En waarschuwt juristen. Van rechtspraak.nl plukte Boorsma het originele arrest over de Hoornse taart (1911). Dit zette hij met ChatGPT om in een songtekst. Op internet vond hij Suna, een AI-muziekgenerator. Die maakte er – aldus Boorsma zelf – ‘een uitstekend nederpopnummer’ van, stijl Bløf/Marco Borsato. Maar bij een song hoort ook een clip. Boorsma, op zijn website: “Die tiensecondenclips heb ik gecombineerd met gratis video’s van Pixabay. Dat heb ik gedaan in het videoedit-programma dat ik vroeger gebruikte voor mijn videopleidooien. Alleen het editen, achter elkaar plakken, was nog handmatig.” Boorsma is werkzaam bij de IND en verzorgt in Mr. de rubriek ‘Arrest van de maand’. HOORNSE TAART Het arrest gaat over (voorwaardelijk) opzet. Een man koopt een taart en voegt daaraan een dodelijke hoeveelheid gif toe. Maar niet het beoogde slachtoffer (Willem) eet ervan maar zijn vrouw. De rechtsvraag was of de verdachte kan worden veroordeeld voor moord (op de vrouw), terwijl opzet ontbrak. Ja dus, want: voorwaardelijke opzet. De dader verdween levenslang achter de tralies. Dat hij in de trein tussen Amsterdam en Hoorn tot het duidelijke inzicht kwam dat de vrouw van Willem wel van de taart zou eten Dat hij, hoewel het nog kon, niets deed om het te voorkomen Hoornse Taart Dat hij ter voorkoming dat die vrouw van de taart zou eten niets heeft gedaan MILJOENEN VOLGERS Boorsma raakte geïnspireerd door de band Velvet Sundown. “Ik ken juristen die er stellig van overtuigd zijn dat kunstmatige intelligen-
MR. SPECIAL NAJAAR 2025 / 7 Ga voor actueel juridisch nieuws en uitgebreidere versies van deze berichten naar www.mr-online.nl nieuws Het is al vaker opgemerkt: wie AI gebruikt moet maar accepteren dat er van alles wordt verzonnen. Een rechtenstudent van de UvA gebruikte bij een schrijfopdracht AI, die er ook enkele bronnen bij fantaseerde. De student volgt de bachelor Rechtsgeleerdheid aan de Universiteit van Amsterdam. Voor het vak Amsterdam Law Firm 2.1 moest hij in groepsverband de opdracht Jurisprudentie- en Literatuuronderzoek maken. Daarin verwerkte de student vijf bronnen, waarvan de werkgroepdocent ontdekte dat er vier niet bestaan. De docent vermoedde dat deze bronnen zijn gegenereerd door AI of zijn verzonnen. Er volgt een fraudemelding bij de examencommissie, die constateert dat de student in strijd met het examenreglement heeft gefraudeerd door ongeoorloofd gebruik te maken van AI. De schrijfopdracht wordt ongeldig verklaard, daardoor is zijn portfolio niet compleet en moet de student op herkansing. Hij wordt ook uitgesloten van het eerste-kans tentamen van de vakken goederenrecht en Europees recht. Het administratief beroep van de student bij de examencommissie (ongegrond) belandt vervolgens bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State. De student trekt de hele juridische trukendoos open: het besluit van de examencommissie is onzorgvuldig, de motivering deugt niet, de fraude staat niet vast en de sanctie is onevenredig. ONZORGVULDIG De student stelt dat het besluit van de examencommissie onzorgvuldig is en ondeugdelijk is gemotiveerd. Hij had onvoldoende mogelijkheden om zich adequaat te verdedigen tegen de beschuldigingen van fraude. Stukken om zich voor te bereiden op het hoorgesprek kreeg hij niet, aan hem is niet de cautie gegeven en hij is niet gewezen op zijn recht op rechtsbijstand. Maar de sanctie was niet bestraffend, het waren pedagogisch disciplinaire herstelsancties. De student had, zo stelt de Afdeling vast, genoeg gelegenheid om zich voor te bereiden op de hoorzitting. De examencommissie is niet verplicht de cautie te geven en hoeft de student niet te wijzen op het recht op rechtsbijstand. Het besluit was ook deugdelijk gemotiveerd. FRAUDE Maar de fraude staat niet buiten redelijke twijfel vast, betoogt de student nog. Er is geen begin van bewijs geleverd voor de beschuldiging van fraude. Voor de Afdeling is het wel duidelijk dat de student fradeerde. Hij heeft zelf bij de examencommissie erkend dat hij gebruik heeft gemaakt van AI en dat daardoor niet-bestaande bronnen zijn opgenomen in de opdracht. De Afdeling vindt het, net als de examencommissie, niet aannemelijk dat de student, zoals hij stelt, de bronnen wel zelf heeft gevonden en alleen opdracht aan ChatGPT heeft gegeven om de bronnen conform de Leidraad voor juridische auteurs te formuleren. Dat het gaat om slordigheden, vindt de Afdeling vanwege de aard van de onjuistheden ook al niet aannemelijk: de bronnen die hij zogenaamd zelf had gevonden, kon hij later niet meer terugvinden. Dat hij niet de intentie had om te frauderen, is voor het opleggen van een sanctie niet relevant. SANCTIE Zijn laatste verweer: de sanctie is wel erg zwaar. Hij heeft nooit eerder een sanctie gekregen voor fraude. Door het ongeldig verklaren van de opdracht en de uitsluiting van de tentamens heeft hij vier vakken niet kunnen volgen. Maar dit is niet onevenredig, oordeelt de Afdeling. Een strenge sanctie is op z’n plaats: het gaat om het gebruik van bronnen die niet bestaan en literatuur wordt aan bestaande auteurs toegeschreven, terwijl die niet van hen afkomstig is. Bovendien heeft de student zijn medestudenten bij de groepsopdracht in de negatieve belangstelling van de fraudecommissie gebracht. Zij zijn verhoord en hebben een waarschuwing gekregen. Ook met de sanctie kan de student, zonder vertraging, zijn studie afronden. REFORMATIO IN PEIUS Op één punt krijgt de student gelijk: in eerste instantie kwalificeerde de examencommissie het handelen van de student als fraude, na het administratief werd dit ‘ernstige’ fraude. Dit is in strijd met het verbod van reformatio in peius, het beginsel dat een belanghebbende bij het instellen van bezwaar en (administratief) beroep niet in een nadeligere positie mag komen te verkeren dan het geval zou zijn als hij geen rechtsmiddelen had aangewend. De Afdeling wil echter niet zo ver gaan om het beroep van de student hierom gegrond te verklaren. Lees hier de uitspraak. AI VERZINT BRONNEN BIJ SCHRIJFOPDRACHT RECHTENSTUDENT, DIE DAN OOK DE KLOS IS
8 / Mr. SPECIAL NAJAAR 2025 nieuws Geen zin meer in het doorploegen van talloze pagina’s om een arrest te lezen en te begrijpen? Met AI kunnen handige video’s van uitspraken worden gemaakt, in één minuutje weet je waarover het gaat. In grote lijnen tenminste, niet de juridische finesses. De arresten Kelderluik en Lindenbaum-Cohen zijn al verfilmd. Als Maastrichtenaar Mathieu Duchateau in het Amsterdamse café De Munt naar het toilet wil, dondert hij in een openstaand kelderluik. Enkele jaren later (1965) wijst de Hoge Raad het Kelderluik-arrest over aansprakelijkheid bij onrechtmatig nalaten. Iedereen kent het arrest, de casus is erg beeldend: wie zien Duchateau als het ware in het gat vallen. KELDERLUIK Maar nu zien we hem ook daadwerkelijk naar beneden kukelen. Voormalig ASML-bedrijfsjurist Douwe Groenevelt en podcastmaker Hidde Bruinsma startten een experiment: het in beeld brengen van een bekend arrest. Ze kozen allereerst voor ‘Kelderluik’. Deze video is volledig met Generatieve AI gemaakt. Als tools hanteerden ze Veo 3 (Google) voor de beelden en de JURIST DIE GEEN ZIN HEEFT OM ARRESTEN TE LEZEN KAN ZE NU MET AI-VIDEO’S BEKIJKEN spraak, ElevenLabs voor bepaalde geluidseffecten en CapCut voor AI ondertiteling (en editing). VERBIED AI! Groenevelt en Bruinsma verwijzen naar een oproep die twee universitaire docenten eerder deze zomer in NRC deden: ‘Verbied AI aan de juridische faculteit!’ Groenevelt en Bruinsma vroegen zich ondertussen of ze deze stelling konden ‘challengen’ door te onderzoeken op welke creatieve manieren AI in het onderwijs kan worden ingezet. “Een leuke manier die tegelijkertijd wel inhoudelijk en educatief is. Zouden daar ook ‘tegenstanders’ van zijn?” Ze roepen anderen op om door te geven welke uitspraak zij nog meer zouden willen terug zien in videovorm. En ze vragen: welke advocaat, docent of hoogleraar zou daarin dan de hoofdrol moeten spelen? LINDENBAUM-COHEN ‘Cyberlawyer’ Jurjen Boorsma raakte geïnspireerd door de Kelderluik-video en maakte een Lindenbaum-Cohen-video. Hij uploadde de Wikipedia-samenvatting van dit arrest naar ChatGPT-pro (een betaald abonnement), die maakte er met één opdracht een NIMvideo-storyboard van. Voor omgerekend een paar euro maakte NIM van het storyboard in stappen via een diavoorstelling de videoclip met Nederlandse voice-over. BIJNA PERFECT Grafisch is het ‘bijna perfect’, zegt Boorsma. Het woord ‘drukkerij’ staat in de clip verkeerd gespeld, en ergens staat rechtbanm in plaats van rechtbank. Een enkel Nederlands woord werd in het Engels uitgesproken, voor de rest ziet het er gelikt uit. “Veel juristen kunnen zich bij AI alleen nog maar ChatGPT voorstellen en ondersteuning bij dossier zoeken”, zegt Boorsma. “Het gaat veel verder. De nextgeneration-jurist gebruikt verschillende AI-tools tegelijkertijd, cross-platform. Niet alleen voor zoeken, maar ook voor opleiding, innovatieve presentatie, website, vergaderen, notuleren. Dit is nog maar het begin.” RECHTSWINKELS KRIJGEN GRATIS BESCHIKKING OVER JURIDISCHE AI-ASSISTENT terwijl ruim 350.000 mensen in Nederland jaarlijks afhankelijk zijn van gesubsidieerde rechtsbijstand. AI-inzet kan volgens experts bijdragen aan meer efficiëntie in de sociale advocatuur, waarmee de pijn van de huidige tekorten enigszins kan worden verlicht. Het is de bedoeling dat op korte termijn alle rechtswinkels van Nederland de beschikking krijgen over LegalMike. Alle rechtswinkels in Nederland krijgen op korte termijn kosteloos toegang tot een juridische AI-assistent. Daarmee zouden zij in staat moeten zijn om bezoekers sneller, efficiënter en beter te kunnen helpen met hun juridische vragen en problemen. De aftrap van het project vond plaats bij de rechtswinkel in Amsterdam. De tool die aan de rechtswinkels ter beschikking wordt gesteld, is die van LegalMike. Het AI-systeem dat dit AI-bedrijf aanbiedt, is specifiek ontwikkeld voor juristen en kan door rechtswinkels daardoor veilig en verantwoord ingezet worden, is de belofte. De AI-assistent stelt studenten en medewerkers van de rechtswinkel in staat om snel, objectief en betrouwbaar juridische informatie uit ieder rechtsgebied te raadplegen. Het systeem slaat de zoekmachine over en fungeert als een volleerd sparringspartner, aan wie je vragen kunt stellen en met wie je in gesprek kunt gaan. RECHTSBIJSTAND LegalMike neemt deze stap omdat “wij geloven dat toegang tot het recht begint bij toegang tot betrouwbare juridische informatie”, zo vertelt mede-oprichter Frank te Biesebeek over de samenwerking. “Door het gratis beschikbaar te stellen voor rechtswinkels, zorgen we ervoor dat ook mensen zonder dikke portemonnee juridische steun krijgen. Zo maken we het recht eerlijker en toegankelijker.” Te Biesebeek wijst daarbij naar de weinig optimistische cijfers vanuit de gesubsidieerde rechtsbijstand: sinds 2019 is het aantal sociaal advocaten met 13% gedaald,
MR. SPECIAL NAJAAR 2025 / 9 Ga voor actueel juridisch nieuws en uitgebreidere versies van deze berichten naar www.mr-online.nl nieuws ‘IEDEREEN KAN RECHTER VOOR DE GEK HOUDEN MET ‘BEWIJS’ OP BASIS VAN AI’ In het dossier dat advocaten opbouwen en aan de rechter voorleggen, zitten vaak foto’s als bewijs. Maar die foto’s zijn met AI makkelijk te manipuleren. Trappen rechters daar in? “We moeten het bewijsrecht upgraden.” De Limburgse advocaat Katja Bouwens maakte het zelf mee. Een klant van een aannemer ontdekt dat er een barst zit in een net gelegde vloer. Het geschil daarover belandt bij de rechter. Hoe makkelijk is het dan om het bewijs te vervalsen, stelt Bouwens. Ze maakte voor de grap een foto van de vloer van haar eigen bijkeuken, bewerkte die met ChatGPT en – wat ze zelf noemt – de uiterst knullige prompt ‘maak een barst in de vloer’. Het kostte haar enkele minuten. Dit deed ze voor zichzelf, niet om aan de rechtbank voor te leggen. “Ik heb er amper moeite voor gedaan om het écht geloofwaardig te maken. Ik kan me voorstellen dat dit, zeker nadat het is geprint en weer gescand en daardoor wat resolutie verliest, menig rechter voor de gek kan houden. Laat staan dat iemand er eens écht voor gaat zitten met goede prompts en tools.” MENSELIJKE WAARNEMING Nu het steeds gemakkelijker wordt om digitaal ‘bewijs’ te genereren, zo zegt Bouwens, wordt de waarde van de menselijke waarneming weer belangrijker. Ze noemt de onafhankelijke deskundige, de deurwaarder die een proces-verbaal opmaakt en een bewijsopname op locatie (descente). “Dat zijn allemaal bewijsmethodes die een digitale gewenste realiteit snel kunnen weerleggen.” VERKEERSDREMPELS We moeten ermee leren leven, stelt AI-deskundige Marijn Markus. “Geen enkele hoeveelheid juridisch gewauwel kan de verspreiding van AI-vervalsingen of ander nepnieuws stoppen. Wetten zijn slechts verkeersdrempels – ze vertragen de verspreiding, straffen overtreders – maar stoppen deze nooit volledig.” VALSHEID IN GESCHRIFT Dergelijke AI-foto’s vallen dan wel onder valsheid in geschrift, maar... Lees verder In een civiele zaak in het handelsnaamrecht heeft een advocaat recentelijk grote hoeveelheden jurisprudentie opgevoerd die helemaal niet bleek te bestaan, of in het geheel geen betrekking had op het handelsnaamrecht. Het is vermoedelijk het eerste geval in Nederland waarbij een advocaat klakkeloos, zonder zelf de output te controleren, AI heeft ingezet om gerechtelijke stukken te laten schrijven, met alle schadelijke gevolgen van dien. We kennen de voorbeelden al uit het buitenland, en we weten dat rechtenstudenten er weleens toe worden verleid, maar nu lijkt het voor zover bekend voor het eerst echt raak: een advocaat in de Nederlandse rechtbank die zonder menselijke check AI-output indient bij de rechter. De zaak die het betreft, diende afgelopen zomer bij de rechtbank Rotterdam. De uitspraak is eind augustus gepubliceerd op Rechtspraak.nl. Daarin valt de volgende passage op: “Tijdens de mondelinge behandeling is vastgesteld dat alle verwijzingen in de conclusie van antwoord naar uitspraken van de Hoge Raad onjuist zijn. In de conclusie van antwoord heeft Dwaard verwezen naar (vermeende) uitspraken van de Hoge Raad ten aanzien van het handelsnaamrecht, met vermelding van een (vermeend) ECLI-nummer. Geen enkele van de aangehaalde (vermeende) arresten heeft betrekking op het handelsnaamrecht. Sommige ECLI-nummers horen bij strafrechtelijke uitspraken, andere bestaan in het geheel niet.” CONVERTEREN In de zaak waarom het draait, is een Hoek van Hollands bedrijf (Dwaard) voor de rechter gedaagd vanwege het gebruik van een handelsnaam en bijpassend logo die al in gebruik zijn door een bedrijf uit Rockanje. Eind juni heeft een mondelinge behandeling van het geschil plaatsgevonden, waarbij vanzelfsprekend ook de advocaat van Dwaard – ene F. van den Berg uit Den Haag – aanwezig was. Tijdens die mondelinge behandeling is het blijkens het vonnis goed misgegaan: letterlijk alle verwijzingen in de conclusie van antwoord zijn onjuist of bestaan zelfs geheel niet. Geconfronteerd met de fictieve ECLI-nummers en onjuiste verwijzingen, heeft advocaat Van den Berg verklaard “dat dit alles is veroorzaakt door een probleem bij het converteren van een wordbestand naar pdf”, zo valt te lezen in het vonnis. GEEN VOORDEEL Die verklaring valt bij de rechtbank echter niet bepaald in goede aarde: “Deze verklaring roept vragen op.” De rechtbank wijst verder op een mogelijke schending van artikel 21 Rv: de waarheidsplicht voor procespartijen. Desalniettemin verbindt de rechtbank geen verdere gevolgen of conclusies aan het voorval, omdat Dwaard sowieso in het ongelijk wordt gesteld. “Dwaard heeft per saldo geen... Lees verder NEDERLANDSE ADVOCAAT VALT DOOR AI-MAND MET NIET-BESTAANDE ECLI-NUMMERS
10 / Mr. SPECIAL NAJAAR 2025 AI & transparantie ‘JE BENT ER ZELF BIJ OF EN HOE JE AI INZET’
MR. SPECIAL NAJAAR 2025 / 11 AI & transparantie Katja van Kranenburg is partner bij CMS en voorzitter van de projectgroep Digitalisering & AI bij de NOvA, die de Orde adviseert over onder meer AI-gebruik in de advocatuur. Afgelopen zomer belandde ze in een verhit radiodebat naar aanleiding van een oproep van enkele universitaire docenten om een AI-verbod op rechtenfaculteiten op te leggen. We spraken haar over de opleiding van rechtenstudenten, verantwoord AI-gebruik en transparantie over dat gebruik. “UNIVERSITEIT BIJ UITSTEK PLEK OM TE LEREN AI OP JUISTE WIJZE IN TE ZETTEN” Ustaat bekend als één van de pleitbezorgers van AI-gebruik onder juristen. Waarom vindt u AI, en specifiek generatieve AI – AI die zelf content creëert, zoals de welbekende taalmodellen – in het juridische domein zo belangrijk? “AI en generatieve AI (‘GenAI’) is een technologie die niet meer weg te denken is in het juridische domein. Dat geldt zowel binnen en voor de advocatuur als bij ondernemingen, onze cliënten.” Wat gaan advocaten in de praktijk merken van het werk dat de projectgroep Digitalisering & AI bij de NOvA doet? “De projectgroep adviseert de NOvA onder andere over voorlichting aan de balie over de onderwerpen digitalisering én artificiële intelligentie in de advocatuur. Vanuit dit brede digitaliseringsperspectief – waarin thema’s als verantwoord gebruik van technologie, inclusieve transformatie, het versterken van kennis en vaardigheden en het stimuleren van innovatie centraal staan – onderzoekt zij hoe technologische ontwikkelingen de kernwaarden en praktijkvoering van advocaten beïnvloeden. Binnen deze thematische aanpak werkt de projectgroep momenteel aan specifieke aanbevelingen voor de inzet van generatieve AI.” Staatssecretaris Struycken noemde onlangs, zij het terloops, AI-implementatie één van de elementen die de druk op de sociale advocatuur in Nederland deels kan verlichten. In hoeverre deelt u dat inzicht? “Ik ben ervan overtuigd dat GenAI ook binnen de sociale advocatuur kan zorgen voor tijdsbesparing en dus voor het kostenefficiënter uitvoeren van bepaalde werkzaamheden.” In NRC stond onlangs een opiniestuk van enkele universitaire docenten die juist pleiten voor een AI-verbod op rechtenfaculteiten. Die publicatie deed aardig wat stof opwaaien. Wat vindt u van hun pleidooi? “Eerlijk gezegd vrij onbegrijpelijk en ook dogmatisch, alsof er maar één manier is om als academicus de universiteit te verlaten. De universiteit is bij uitstek de plek om dergelijke vaardigheden op te doen, om te leren hoe GenAI op een juiste wijze kan worden ingezet en hoe deze kennis is te combineren met andere vaardigheden.” Op NPO Radio 1 ging u eerder deze week in debat met één van de auteurs van voornoemd opiniestuk, universitair docent Joris van Laarhoven. U kwam lijnrecht tegenover elkaar te staan. Staan de academische wereld en de juridische praktijk voor uw gevoel ver uit elkaar op dit onderwerp? “Ik denk dat dat deels wel de spijtige conclusie is. Tegelijkertijd zijn er ook veel plekken binnen (andere) universiteiten en hogescholen in Nederland waar men kennis over en de inzet van GenAI wel omarmt en meeneemt in het curriculum. Het is belangrijk om het debat ook te voeren met het Ministerie van OCW om de juiste en betrouwbare infrastructuur op universiteiten te borgen.” Wat is in uw ogen het grootste misverstand over AI dat onder juristen leeft? “Dat hangt er wel een beetje vanaf aan welke juristen je deze vraag stelt. Ik denk
12 / Mr. SPECIAL NAJAAR 2025 AI & transparantie “NEEM DE TIJD OM TE LEREN HOE JE AI INZET, EN PRAAT ER OOK OVER MET JE CLIËNTEN” dat bij sommigen het grootste misverstand is dat AI niet op een betrouwbare manier kan worden ingezet en dat, doordat er te weinig ervaring mee wordt opgedaan, de gedachte kan ontstaan dat AI ‘niet werkt’.” Heeft u zelf richtlijnen opgesteld voor het gebruik van AI in uw werk? “Zeker, er is bij CMS beleid over de manier waarop GenAI dient te worden ingezet, welke tools zijn toegestaan, de wijze waarop kennis en vaardigheden over GenAI worden aangeboden en dienen te worden gevolgd en hoe we samen borgen dat we met elkaar leren over hoe we GenAI inzetten. Ook hebben we afspraken over transparantie over de inzet van GenAI en hoe we in het kader van de kwaliteit erop toezien dat de output altijd door advocaten met de juiste senioriteit wordt gecontroleerd.” Welk advies zou u geven aan juristen die AI willen gaan gebruiken? “Neem de tijd om te leren hoe je AI inzet. Praat erover met anderen die AI inzetten om van elkaar te leren. Alleen dan kun je vaststellen hoe AI in jouw praktijk een toegevoegde waarde kan hebben. Praat er ook over met je cliënten, het is (ook commercieel) interessant om te begrijpen hoe zij met AI werken. Zorg ervoor dat je begrijpt op welke wijze data die je genereert wordt (her) gebruikt, controleer aan de hand van welke bronnen het antwoord is gegenereerd en verifieer altijd de output. Er zijn geen geitenpaadjes, als je de juistheid van een gegenereerd antwoord niet kunt overzien dan is het niet verstandig om AI in te zetten.” Is er ook een AI-ontwikkeling waar u zich zorgen over maakt? “Nee, eerlijk gezegd niet. AI neemt ons niet over – je bent er zelf bij of je het inzet en hoe. En het is de verantwoordelijkheid van de advocaat om binnen de kaders van de kernwaarden door AI gegenereerde output in de praktijk in te zetten.” Wat is de laatste ontwikkeling op AIgebied in juridische context die u heeft verrast of verbaasd? “Geen verrassingen of verbazing, ik stel wel vast en met mij velen dat de ontwikkelingen razendsnel gaan en dat het belangrijk is om bij te blijven. Niet alleen over de werking van AI-tools maar ook over het wet- en regelgevend kader. Dat is minstens zo relevant als met AI zelf kunnen werken.” • Katja van Kranenburg
MR. SPECIAL NAJAAR 2025 / 13 implementatie van AI ‘WELK PROBLEEM WIL JE OPLOSSEN EN IS AI DE OPLOSSING?’ Mark Zijlstra is Head of Legal Technology bij ICTRecht en helpt kantoren, organisaties en bedrijven met het automatiseren van juridisch werk. De wens tot AI-gebruik is in dat kader momenteel het meest populaire vraagstuk, waarbij Zijlstra hamert op verantwoorde implementatie. We vroegen hem wat dat precies omvat en hoe je de implementatie van AI-systemen in je kantoor of organisatie het beste kunt aanpakken. U verzorgt regelmatig lezingen voor kantoren en juridische afdelingen waarin u pleit voor een ‘verantwoorde AI-implementatie’. Wat houdt dat wat u betreft in? “Verantwoorde AI gaat over een aantal onderwerpen. Het begint met het begrijpen van AI, wat het ongeveer doet en wat het kan. Als men niet weet hoe het werkt en welke data worden gebruikt, dan zijn de risico’s lastig in de schatten. Naast training is een goede afweging van de tools essentieel: wat gebruiken we en aan welke voorwaarden moet de oplossing voldoen? Dan komt het definiëren van het probleem. Chatten met een interne database is leuk, maar geen structurele oplossing. Een andere factor is het opstellen van randvoorwaarden door middel van beleid, ethiek en wetgeving. Deze laatste onderdelen neem je dan weer mee in de continue training van gebruikers.” Wat is de meest voorkomende valkuil waarmee u kantoren en organisaties in de praktijk ziet worstelen als het gaat om verantwoorde AI-implementatie? “We zien dat de statistieken rondom het gebruik in de eerste periode na implementatie altijd erg goed zijn, maar dat deze na verloop van tijd afnemen. Dit heeft deels te maken met het gebrek aan (continue) training, maar ook met verwachtingsmanagement. Huidige AI- oplossingen zijn nog niet hallucinatievrij en zul je moeten voeden met geschikte “AI-IMPLEMENTATIE IS NIET EEN KWESTIE VAN EEN DATA-DUMP UITVOEREN EN HOPEN DAT HET GOED GAAT” Mark Zijlstra
14 / Mr. SPECIAL NAJAAR 2025 implementatie van AI context. Maar alles valt of staat met probleemdefinitie: is er een probleem dat we willen oplossen en is AI hiervoor de meest geschikte oplossing?” Legal AI werkt alleen goed en betrouwbaar als de data die je erin stopt dat ook is. Maar wat doe je dan als je weinig tot geen data hebt, bijvoorbeeld als kleinschalig advocaten- of notariskantoor, of als geheel nieuw bedrijf? “Zoals Elgar Weijtmans vorige week mooi omschreef, is het delen van kennis essentieel om de markt gezamenlijk vooruit te helpen. Uit ons AI-onderzoek van afgelopen januari blijkt dat oplossingen als ChatGPT en Claude redelijk in staat zijn om juridisch onderzoek voor te bereiden. Zo hebben wij onze prompts openbaar beschikbaar gesteld en hebben we enkele openbare Custom GPT’s die draaien op onze content. Dit stelt kantoren of bedrijfsjuristen in staat om te ontdekken wat er mogelijk is met AI. Bredere integratie van content van juridische uitgevers in juridische platforms laat vermoedelijk niet lang op zich wachten en kan ook uitkomst bieden.” Moet je als moderne advocaat, bedrijfsjurist of notaris straks ook iets van data-analyse of IT weten om je werk nog goed te kunnen doen? “Er wordt al lange tijd over T-shaped of zelfs O-shaped lawyer gesproken. Dat zijn juristen die naast diepgaande juridische kennis ook andere kennis en vaardigheden hebben. Begrip van data is zeker relevant, maar ik denk niet dat iedere jurist data-analist moet worden. Maar het bestaan ervan moet wel bekend zijn, de jurist moet voelsprieten ontwikkelen om vast te stellen wanneer welke expertise nodig is. Begrip van projectmatig werken en procesmanagement komt het juridisch werk zeker ten goede. Zoals Katja twee weken geleden aangaf, is het essentieel om juristen in opleiding goed voor te bereiden op de praktijk en vaardigheden te combineren met kennis.” In welk segment van de juridische sector ziet u op korte termijn veel mogelijkheden voor winst als het gaat om efficiënter werken, en hoe zou dat eruit kunnen zien? “Een mooi voorbeeld is te vinden in de sociale advocatuur, waar de druk hoog is. Uit eigen onderzoek is gebleken dat AI een aantal taken kan versnellen. Bijvoorbeeld het herschrijven van vonnissen en brieven naar begrijpelijke taal (B1, of zelfs vertalen naar een andere taal). Dit draagt bij aan de begrijpelijkheid van het Nederlandse recht en de toegang tot het recht. En het scheelt de sociaal advocaat aanzienlijk wat tijd.” Wat zijn volgens u de grootste risico’s van AI-gebruik in juridische besluitvorming? “Gebrek aan training en dataselectie. Training draagt bij aan een goed begrip “HET IS ESSENTIEEL OM JURISTEN IN OPLEIDING GOED VOOR TE BEREIDEN OP DE PRAKTIJK”
MR. SPECIAL NAJAAR 2025 / 15 implementatie van AI “AI-OPLOSSINGEN ZIJN NOG NIET HALLUCINATIEVRIJ EN MOET JE VOEDEN MET GESCHIKTE CONTEXT” van de werking van AI en waarom menselijk toezicht noodzakelijk is. Daarnaast is het gebruik van geschikte data essentieel, het is niet een kwestie van een datadump uitvoeren en hopen dat het goed gaat. Een gedegen selectie van data helpt bij het genereren van betere antwoorden.” Wat is de laatste ontwikkeling op AI- gebied in juridische context die u heeft verrast of verbaasd? “De vernieuwde Word-plugin van Legora vind ik een zeer waardevolle toevoeging. Voor de adoptie van AI is het natuurlijk erg fijn als niet de jurist zich hoeft aan te passen aan de technologie, maar als de technologie op maat gemaakt is voor de jurist. Daarnaast zie ik veel positieve ontwikkelingen voortkomen uit modelprotocol (MCP), waarmee het eenvoudiger is op een goede en gestructureerde manier juridische bronnen te integreren. Maar ook minder recente ontwikkelingen, zoals de mogelijkheden om kennis op een andere manier te delen, zijn interessant. Denk aan het met AI genereren van infographics, factsheets, mindmaps, podcasts, video’s of complete apps.” Wat moet de wetgever nu doen om voorbereid te zijn op AI in het recht? “De AI Act is een stap in de goede richting, dit geeft enige kaders over hoe en onder welke voorwaarden AI gebruikt mag worden door de rechtspraak. Maar het herkennen van AI-gegenereerde content kan bijzonder waardevol zijn. AI is in staat foto’s en documenten zo te manipuleren dat deze op geloofwaardige wijze ingebracht kunnen worden. Voldoende kennis hiervan is dan ook essentieel en het door de AI Act voorgeschreven watermerk zal hierbij ook helpen.” In hoeverre vertrouwt u zelf op de uitkomsten van AI-systemen bij juridische beoordeling? “Het gebruik van goede data en een gedegen (gestructureerde) prompt kan goede resultaten leveren. Vertrouwen op juridische beoordelingen doe ik echter nog niet, op dit moment is het controleren van output noodzakelijk. Bij integraties in bestaande processen, zoals het extraheren van metadata uit contracten, zie ik dat de nauwkeurigheid een stuk hoger ligt.” Welk advies zou u geven aan juristen die AI willen gaan gebruiken? “Experimenteer en leer! Begin klein bij een goedkope oplossing om te zien wat AI kan betekenen en maak op basis daarvan een plan. Om het verantwoord in te zetten is het wat mij betreft belangrijk om gebruikers te trainen en bewust te maken van de mogelijkheden en risico’s. Dat aangevuld met goede (data) governance en beleid is een goede start voor verantwoorde inzet van AI.” •
16 / Mr. SPECIAL 2025 AI & ethiek ‘NIEMAND KAN HET ZICH VEROORLOVEN OM DIT TE NEGEREN’ Sarah Zadeh is als advocaat gespecialiseerd in AI, privacy en technologie. Tot voor kort was ze werkzaam bij NautaDutilh, maar sinds enkele maanden bij haar eigen advocatenkantoor Zadeh Legal. Vanuit haar expertise roert ze zich regelmatig in het publieke debat over legal AI, waarbij ze zich ook nadrukkelijk richt op de ethische kaders rondom AI-inzet.
MR. SPECIAL 2025 / 17 AI & ethiek
18 / Mr. SPECIAL NAJAAR 2025 U treedt regelmatig op de voorgrond tijdens paneldiscussies, radio-optredens en lezingen, waarbij u uw visie op AI-gebruik onder juristen deelt. Waarom vindt u het als tech-advocaat belangrijk om collega-juristen hierin mee te nemen? “Omdat we op een kantelpunt staan. AI is geen hype, maar een fundamentele technologische verschuiving, en advocaten en juristen staan daar vaak nog te ver vanaf. Ik wil laten zien dat je geen programmeur hoeft te zijn om grip te krijgen op deze technologie. Sterker nog: we hebben juristen nodig die ethiek, juridische en technische kaders en impact met elkaar verbinden. Daarom spreek ik veel, geef ik les, en probeer ik mijn kennis zo laagdrempelig mogelijk te delen.” Een term die u vaak bezigt, is responsible AI, oftewel: verantwoorde AI. Volgens u zou die term eigenlijk een pleonasme moeten zijn en bestaat er ook zoiets als onnodig AI-gebruik. Kunt u dat eens toelichten? “Ik geloof dat we het gesprek veel te vaak voeren over wat technologisch kan, en veel te weinig over wat daadwerkelijk nodig is. AI moet waarde toevoegen. In een ideale situatie zouden we het niet eens meer hoeven te hebben over ‘responsible AI’, omdat het eigenlijk vanzelfsprekend zou moeten zijn: je zet AI alleen in als het verantwoord gebeurt. Het hoort er simpelweg bij. Sterker nog, het zit er al ingebakken. Je kunt AI namelijk niet goed toepassen zonder rekening te houden met principes als transparantie, uitlegbaarheid, maar ook risico’s, zoals de aanwezigheid van vooroordelen. Dat zijn geen optionele randvoorwaarden, maar onderdeel van het fundament. Ik zie gelukkig dat deze overtuiging steeds breder wordt gedeeld. Vorig jaar sprak ik op de Responsible AI-conferentie in Londen, waar ik samen met andere panelleden én deelnemers merkte hoe sterk de beweging richting een gezamenlijke, interdisciplinaire aanpak is. Niet alleen juristen, maar ook developers, designers, ethici en beleidsmakers werken daar samen. En dat zie je terug: interdisciplinair werken leidt tot betere technische en ontwerpkeuzes, betere gebruikerservaringen, dataminimalisatie en privacy-bydesign, en uiteindelijk dus ook tot betere AI governance. Het is geen compliancevinkje, maar een manier van bouwen en denken die ervoor zorgt dat AI echt werkt voor (en met) mensen.” U hebt als tech-advocaat al erg snel in grote mate te maken gekregen met de impact van AI op het juridische domein. Gaat die impact uiteindelijk ook doorsijpelen naar andere juridische sectoren, zoals bijvoorbeeld het notariaat, denkt u? “Ik houd mij sinds 2020 actief bezig met de implementatie van AI en de juridische, ethische en contractuele vragen die daarbij komen kijken, in heel uiteenlopende sectoren. In dat jaar volgde ik ook het AI Programma aan de University of Oxford, waar mijn fascinatie echt is begonnen. Vanuit mijn achtergrond in het IT- en privacyrecht, maar ook in de filosofie van het recht, raakte ik geboeid door hoe technologie, ethiek en juridische kaders samenkomen in dit domein. AI dwingt ons om fundamentele vragen te stellen: over verantwoordelijkheid, autonomie, en de rol van menselijke besluitvorming. Overal waar veel data samenkomt en repeterende werkzaamheden plaatsvinden, zie je dat AI-toepassingen worden ingezet. Nu ook in de advocatuur, maar ook (in beperktere mate) in het notariaat. Tegelijk merk ik dat deze ontwikkeling in onze beroepsgroep nog met enige argwaan wordt bekeken. Sommige kantoren zijn vooruitstrevender dan anderen, en ergens hangt het ook samen met de kernwaarden van het beroep. Zo heb je als advocaat nu eenmaal te maken met vertrouwelijke informatie, specifieke beroepsregels en zorgplichten. Je moet dus goed nagaan op welke manier, en onder welke voorwaarden, je AI veilig kunt inzetten, en dit moet je ook goed afstemmen met cliënten. Automatiseren betekent niet dat we het menselijke element eruit willen knippen. We moeten blijven afwegen wanneer we de ‘human in the loop’ willen behouden. AI kan juridische processen versnellen en vereenvoudigen, zodat wij als advocaten en juristen juist meer tijd overhouden voor het inhoudelijk complexe werk, en daarmee onze toegevoegde waarde als professional versterken. Goed ingezet, draagt AI bij aan scherpere oordeelsvorming en meer ruimte voor creativiteit in ons vak.” Wat vergt dat van juristen die werkinhoudelijk niet direct iets met IT of technologie van doen hebben? “Vooral een open houding. Je hoeft echt geen technische expert te worden, maar het helpt wel als je snapt hoe AI-systemen ongeveer werken en waar de juridische of ethische knelpunten kunnen zitten. Uiteindelijk raakt technologie ons allemaal, dus niemand kan het zich veroorloven om het te negeren.” WORSTELING Waar ziet u collega-advocaten en andere juridische professionals in de praktijk het meest mee worstelen als het gaat om AI-implementatie in hun werk? Welk advies zou u hen in dat kader geven? “Ik zou altijd adviseren om klein en bewust te beginnen: kijk eerst naar processen waar je zelf nog veel tijd aan kwijt bent, en waar AI iets kan ondersteunen. Denk aan samenvatten, structureren, et cetera. Maar zet daar wel duidelijke kaders omheen. Geen vertrouwelijke informatie invoeren in tools, en zorg dat je altijd zelf reviewt wat eruit komt. Je blijft als advocaat en juridisch professional eindverantwoordelijk voor de inhoud en de kwaliteit van je werk. Wees daar ook open over naar collega’s en cliënten: als je AI inzet, benoem het dan gewoon. Transparantie is onderdeel van professioneel werken.” “AI MAAKT RUIMTE VRIJ OM MEER AANDACHT TE BESTEDEN AAN INHOUDELIJK JURIDISCH WERK” AI & ethiek
MR. SPECIAL NAJAAR 2025 / 19 “HET HELPT ALS JE SNAPT HOE AI-SYSTEMEN ONGEVEER WERKEN” Voor welke werkzaamheden binnen de advocatuur en juridische praktijk vindt u AI op dit moment echt een toegevoegde waarde hebben? “Vooral bij werk dat veel tijd kost, maar niet per se door een advocaat uitgevoerd hoeft te worden. Denk aan het samenvatten van documenten, het ordenen van grote hoeveelheden informatie, het opstellen van schema’s of tabellen, of het maken van een eerste concepttekst. Ook voor vertalingen, het structureren van juridische argumentatie kan AI ondersteunen. Juist doordat AI tools dit voorwerk kan doen, houd je als advocaat tijd over voor het analytische en strategische denkwerk. Daar zit juist onze toegevoegde waarde: het maken van de juiste juridische inschatting, het begrijpen van context en belangen, de risk appetite van de client, en het adviseren op maat. AI maakt het werk niet minder inhoudelijk, het maakt ruimte vrij om daar juist méér aandacht aan te besteden.” Wat zijn volgens u de grootste risico’s van AI-gebruik in juridische processen of besluitvorming door bedrijven en overheden? “Het risico is dat we AI-uitkomsten te snel voor waar aannemen, zeker als niet duidelijk is hoe een bepaalde conclusie precies tot stand komt. Of AI nu wordt ingezet binnen juridische processen, of juist als onderbouwing van besluiten, bijvoorbeeld op basis van dataanalyses of scoringsmodellen, dat gebrek aan transparantie kan grote gevolgen hebben. Zeker bij gebruik door overheden of in het bedrijfsleven, waar AI-toepassingen steeds vaker invloed hebben op beleidsmatige keuzes, ontstaat het risico dat beslissingen niet meer uitlegbaar of toetsbaar zijn. Als je niet kunt uitleggen hoe een beslissing tot stand is gekomen, wordt verantwoording afleggen lastig. Juist daarom moeten wij als advocaten en juristen scherp blijven, niet alleen op de uitkomst, maar vooral ook op het proces dat daaraan voorafgaat.” DUIDELIJKE KADERS NODIG Wat moet de wetgever nu doen om AIinnovatie in goede banen te leiden? “Er ligt met de AI Verordening een basis, maar daarmee zijn we er niet. Wat nu nodig is, zijn praktisch toepasbare richtlijnen, zeker ook voor sectoren waar veel AI wordt ontwikkeld en ingezet, zoals bij scale-ups en het MKB. Daar ontbreekt het vaak niet aan ambitie of technische kennis, maar wel aan duidelijke kaders die wél werkbaar zijn in de praktijk. Het recht is uiteindelijk een kader, en hoe we dat kader toepassen en interpreteren, maakt het verschil. Het is daarom belangrijk dat wetgever en toezichthouders ruimte blijven creëren om te experimenteren en te leren. Dat kan door het opzetten van voldoende regulatory sandboxes, maar ook juist het ondersteunen van initiatieven vanuit het veld, en het ontwikkelen van richtlijnen die niet alleen juridisch kloppen, maar ook praktisch uitvoerbaar zijn. Zo komen innovatie en governance niet tegenover elkaar te staan, maar juist in elkaars verlengde te liggen.” Wat is in uw ogen het grootste misverstand over AI dat onder juristen leeft? “Dat je er ‘te weinig van weet’ om er iets zinnigs over te zeggen. Terwijl je als advocaat en jurist juist getraind bent om lastige onderwerpen te analyseren, risico’s in te schatten en de juiste vragen te stellen.” Welk advies zou u geven aan juristen die AI willen gaan gebruiken? “Blijf nieuwsgierig: het vakgebied ontwikkelt zich snel en raakt steeds meer aspecten van ons werk. Je hoeft niet alles tot in detail te begrijpen, maar wél te weten wat je gebruikt, hoe je het gebruikt, en waarom.” • Sarah Zadeh AI & ethiek
Join us for two days of cutting-edge Legal innovation Celebrating 10 Years of Legal Innovation Lexpo’26 marks the 10-year anniversary of Europe’s leading legal innovation event. Since its launch in 2016, Lexpo has become the premier gathering for the Continental European legal community, bringing together forwardthinking law firms, in-house legal teams, and technology providers in Amsterdam. On 8 & 9 June 2026, Lexpo celebrates a decade of shaping the future of the legal industry through innovation, legal technology, and digital transformation. This milestone edition will highlight both the promise of artificial intelligence and emerging technologies, and the central role of people in making digitalisation truly successful. Lexpo’26 is about more than showcasing tools — it’s about building the culture, mindset, and strategic alignment needed for lasting digital transformation. Join us in Amsterdam for this milestone edition and be part of the next chapter in legal innovation.
For law firms & in-house teams while celebrating our tenth anniversary on: June 8 & 9, 2026 Early Bird tickets are now available To mark our 10-year milestone, we’ve released a limited number of early bird tickets. Secure your Lexpo’26 now and lock in the best price while we finalise the full programme and speakers. Join us in Amsterdam on 8–9 June 2026 for the anniversary edition that brings together leading law firms, in-house teams, and legal tech innovators — and connect with the thought leaders, GCs, partners, CIOs/CTOs, and pioneering practitioners shaping the next decade of legal innovation. Buy your tickets on lexpo.com or scan the QR code
22 / Mr. SPECIAL NAJAAR 2025 bedrijfsjurist & AI ‘VOOR BEDRIJFSJURISTEN LIGT ER MOMENTEEL EEN ENORME EFFICIËNTIE-OPGAVE’ Martin Woodward is Director Global Legal en Global Responsible AI Officer bij Randstad. Als nevenfunctie is hij voorzitter van de sectie Digitalisering van het Nederlands Genootschap van Bedrijfsjuristen en mede-oprichter van de Responsible AI Roundtable. Vanuit die rol is hij een van dé voorvechters van AI-gebruik onder bedrijfsjuristen, al wijst hij ook op een groot risico: het ontbreken van de cruciale kritische blik bij juristen die worden opgeleid in een wereld waarin AI steeds meer denkwerk overneemt.
MR. SPECIAL NAJAAR 2025 / 23 bedrijfsjurist & AI Juridische afdelingen hebben nogal eens te maken met gebrekkige budgetten en hoge werkdruk. Is efficiënter werken met AI daardoor voor bedrijfsjuristen extra interessant, in uw ogen? “Niet alleen interessant, maar gewoonweg noodzakelijk. De regeldruk op bedrijven wordt alleen maar groter, terwijl budgetten voor juridische afdelingen niet altijd meegroeien. Dan moet je als bedrijfsjurist op zoek naar manieren om je werk slimmer en sneller uit te voeren, zonder dat de kwaliteit in het gedrang komt. Dat is precies de belofte van AI. Urenlang brainstormen over mogelijke oplossingen voor juridische problemen wordt vervangen door enkele korte prompts in “GEMIDDELD SLAAT EEN CHATBOT NOG ALTIJD ÉÉN TOT TWEE KEER PER HONDERD ANTWOORDEN DE PLANK VOLLEDIG MIS” ChatGPT, Claude of Gemini, gevolgd door een korte blik van de jurist. Op dezelfde manier is het genereren van een executive summary van een memo aan het bestuur een fluitje van een cent.” Er wordt weleens gezegd: AI gaat niet alle juristen vervangen, maar alleen alle juristen die niet met AI werken. Hoe ziet u dat? “Daar ben ik het - voor nu - volledig mee eens. De techniek waarop de huidige generatieve AI-systemen zijn gebaseerd - de grote taalmodellen die LLMs worden genoemd - zijn inmiddels getraind op nagenoeg alle data die vrij voorhanden is. Toch slagen de grote AIlabs als Anthropic, Google en OpenAI er niet in om het aantal hallucinaties - wanneer een chatbot op een overtuigende wijze een volledig verzonnen en onjuist antwoord presenteert - significant terug te brengen. Gemiddeld slaat een chatbot nog altijd één tot twee keer per honderd antwoorden de plank volledig mis. In het juridische domein is het vinden van een correct antwoord of een juiste beoordeling daarentegen halszaak, waardoor de jurist voorlopig nog niet out of the loop is. Echter, zoals ik hierboven ook al aangaf, ligt er voor bedrijfsjuristen een enorme efficiëntie-opgave. In toenemende mate verlangen klanten van advocaten- en notariskantoren diezelfde efficiëntie en zijn ze steeds minder bereid te betalen voor onderzoek dat ook door een AI kan worden gedaan. Dat betekent dat juristen in toenemende mate AI zullen (moeten) inzetten. Vakgenoten die achterblijven in hun gebruik van AI zullen simpelweg te duur worden en het steeds lastiger vinden om de noodzakelijke berg werk te verzetten.” Hoe heeft AI uw eigen werk al veranderd? En denkt u dat uw eigen baan voorlopig nog wel veilig is? “In de eerste plaats heeft de komst van AI ook de komst van een geheel nieuw rechtsgebied ingeluid: het AI-recht. Daar ben ik al vroeg ingestapt, ook omdat veel van de AI-systemen die mijn werkgever Randstad inzet voor kernactiviteiten als werving en selectie in diverse jurisdicties als ‘hoog risico’ worden bestempeld. Er is ons dus veel aan gelegen om deze wetgeving goed te begrijpen en op tijd compliant te zijn. Er zijn maar weinig juristen met kennis van dit nieuwe vakgebied, dus voorlopig is mijn baan nog veilig. Daarnaast zet ik natuurlijk zelf ook steeds vaker AI in voor mijn werk: ideeën genereren, teksten schrijven, vertalen, samenvatten, onderzoek doen en meer. Daar is al een enorme tijdswinst te behalen, terwijl het niet altijd de leukste onderdelen zijn van mijn dagelijkse werk. Een klassieke win-win.” Een goede bedrijfsjurist worden is (ook) een kwestie van ervaring opdoen. Krijgen vers afgestudeerde juristen straks die ruimte nog wel, nu AI al zover is dat het werk van stagiairs en juridische medewerkers kan overnemen? “Die ruimte wordt steeds beperkter. Als gezegd, kantoren en bedrijfsjuridische afdelingen staan onder druk om steeds sneller en efficiënter te werken. De toepassing van AI ligt hierbij voor de hand. Daar staat tegenover dat juristen slechts door jarenlange training en het opdoen van ervaring, de kritische blik ontwikkelen die noodzakelijk is voor een succesvolle juridische carrière. Dit vereist eindeloos veel uren struinen door bibliotheken en kennisdatabanken en vele rode pennenstrepen van meer ervaren juristen in memo’s waarop je hard je best had gedaan. Er bestaat geen shortcut voor dit leerproces. Het is maar de vraag of juristen dit leerproces nog wordt gegund als een sneller en efficiënter alternatief voorhanden is in de vorm van AI.”
www.mr-online.nlRkJQdWJsaXNoZXIy ODY1MjQ=